13 ish. Havoda tovushning tarqalish tezligini turg ‘ un to ‘ lqinlar usuli bilan aniqlash ishdan maqsad

turg
‘
un to
‘
lqin
deyiladi (3 - rasm). 
O 
X 
C 
3 - rasm 
Natijaviy tebranish amplitudasi nolga teng bo‘lgan nuqtalarga 
turg
‘
un 
to
‘
lqinning tugunlari
deyiladi. Natijaviy tebranish 3 - rasm amplitudasi eng katta 
qiymatga teng nuqtalarni 
turg
‘
un to
‘
lqinning do
‘
ngliklari
deyiladi. 
Ikkita tug‘un yoki do‘nglik orasidagi masofaga 
turg
‘
un to
‘
lqin uzunligi
deyiladi. U yuguruvchi to‘lqin uzunligining yarmiga teng. Agar to‘lqin zichligi 
kattaroq muhitdan qaytsa, to‘siqda tugun hosil bo‘ladi, 1- do‘nglik esa undan ga 
teng masofada hosil bo‘ladi (4 - rasm). 
Turg‘un to‘lqinlar hosil qilish usuli bilan tovush to‘lqinining uzunligini va 
muhitda tovushning tarqalish tezligini aniqlash mumkin. (5)-formuladan ma’lumki 
ϑ=λν
(8) 
yoki 
ϑ=2 ν
; 
(8a) 

---

4 - rasm 
Bu formuladan ko‘rinadiki, tovushning tebranish chastotasi va turg‘un to‘lqinning 
uzunligi ma’lum bo‘lsa, berilgan muhitda tovushning tarqalish tezligini aniqlash 
mumkin. 
Qurilmaning tavsifi va o
‘
lchash usuli 
Havoda tovushning tezligini aniqlash uchun ishlatiladigan qurilma uzunligi 
0,5 metr, diametri 4 smmetall trubadan iborat (5 - rasm). Trubani bir uchi 
qo‘zg‘aluvchi metal porshen bilan berkitilgan bo‘lib, uning qancha masofaga 
qo‘zg‘atilganligi masshtabli chizg‘ich bilan o‘lchanadi.
Trubaning ikkinchi uchiga 
tovush manbai sifatida telefon 
o‘rnatilgan.Telefon 
tovush 
generator ГЗ-33 ga ulangan. 
Mikrofonga 
kelayotgan 
o‘zgaruvchan tokning chastotasini
tovush generator yordamida 20 dan 20000 Gs gacha o‘zgartirish mumkin.Tovushni 
generatorga "amplituda" deb yozilgan buragich yordamida o‘rgartirish mumkin. 
Trubaga telefondan tashqari eshitish trubkasi ham o‘rnatilgandir. Telefon 
membranasidan tarqalayotgan to‘lqinlar, trubka ichidagi porshendan qaytadi va 
chopar to‘lqin bilan qaytgan to‘lqin uchrashishi natijasida trubka ichida turg‘un 
to‘lqinlar hosil bo‘ladi. Turg‘un to‘lqin tugunlari va do‘ngliklarining eshitish 
trubkasi qayerda hosil bo’lishi porshenning holatiga boq’liq. 
Eshitish trubasi 
5 - rasm 
Porshen
Telefon 
G 
3
b
50
100

---

Agar eshitish trubkasi bilan porshen orasidagi masofa
ℓ= 2k
ga teng bo’lsa, u nuqtada (6 - rasmga qarang) 
turg‘un to‘lqinni tuguni hosil bo‘ladi va tovush 
eshitilmaydi. Agar 
ℓ= 2(k +
1
)
ya’ni toq sondagi chorak 
to‘lqin uzunligiga teng bo‘lsa, u nuqtalarda turg‘un 
to‘lqinning do’ngliklari hosil bo‘ladi, eshitish trubkasida 
kuchli tovush eshitiladi.