A. K. Xusanov

Mashg’ulotning 
tarbiyaviy 
maqsadi: 
O’quvchilarning 
ilmiy 
dunyoqarashini kengaytirish. 

---

52 
 Mashg’ulotning rivojlantiruvchi maqsadi: 
O’quvchilarni Aureliyaning 
ko’payishi va yashash tarzini darslik orqali izohlay biladi.

19-jadval 
 
Jihozlar 
Tasviriy 
Natural 
Tarqatma materiallar 
Bo’shliqichlilar 
tipining 
eng 
muhim 
vakillari 
tuzilishi 
tasvirlangan
 
1.
Aureliyaning
 
tuzilishini 
aks ettiruvchi jadvallar

2.
Tarqatma materiallar
 
Bo’shliqichlilarning ho’l va 
quruq kolleksiyalari 
1.
Aureliya
 
1.
Tayyor preparatlar 
2.
Binokulyarlar
3.
Soat oynalari 
4.
Petri kosachalari
5.
Paxta 
6.
Suv 
7.
Lupa
8.To’g’irlagich ignalar 
9.Qora qog’oz.
Jihozlar:
lupalar, binokulyarlar, to’g’irlagich ignalar, Petri kosachalari, 
ko’rgazmali qurollar, tayyor preparatlar, tarqatma materiallar. Aureliya, qora 
qog’oz.
Uslub: 
Guruhlarda ishlash. 
Mashg’ulotni bajarish: 
1. Katta bo’lmagan meduzalarni olib, Petri idishiga solinadi va qora qog’oz 
bo’laklariga qo’yiladi, qo’l lupasi yordamida ko’riladi. Radial kanallari va 
ropaliyalarining tuzilishiga e’tibor qaratiladi. 
2. Aureliyaning soyabonsimon tanasining ostki (subumbrella) tomonini 
yuqoriga qaratib undagi og’iz oldi kurtakchalarini va og’iz teshigini topib 
ropaliyalarining tuzilishiga e’tibor beriladi. 
Mavzu haqida ma’lumot. 
Aureliya ko’plab dengizlarda keng tarqalgan. 
Uning soyabonsimon tanasi uncha katta emas, diametri 25-30 sm gacha boradi. 
Soyabon chetida yuzlarcha kalta paypaslagichlar, ularning oralig’ida esa 8 ta 
qirg’oq tanachalari – ropaliyalari joylashgan. Ularda yorug’likni sezuvchi mayda 
ko’zchalar, muvozanatni va hid sezuv nerv hujayralari mavjud. 
Soyabonining ostida markaziy qismida 4 ta og’iz oldi kurtakchalari 
(paypaslagichlar), ularning o’rtasida esa to’rtburchak shakldagi og’zi joylashgan. 
Unda keyingi qisqagina tomoq gastrovaskulyar sistemaning markaziy qismiga, 
ya’ni oshqozonga borib qo’shiladi. Oshqozon bir - biridan parda bilan ajralgan 4 ta 
xona hosil qiladi. Oshqozon xonalaridan 8 ta shoxchalar hosil qiluvchi va 8 ta 
shoxchalar hosil qilmovchi radial kanalchalar boshlanadi va ular soyabon 
qirg’og’idagi doirasimon kanalga borib qo’shiladi. Hamma xonalarining ichki 
yuzasini kiprikli hujayralar qoplab olgan bo’ladi. Bu kiprikchalarning harakati 
tufayli suv va ozuqa moddalar aureliyaning gastrovoskulyar sistemasi orqali doimo 
oqib turadi. Demak, gostrovoskulyar sistemaning kanallari meduzaning ancha katta 
tanasini ovqat bilan ta’minlaydi, suv bilan birga kislorod kirib nafas oladi va qoldiq 
maxsulotlar chiqib ketadi. Aureliya ayrim jinsli, yetilgan tuxum va spermatozoidlar 

---

53 
gastrovaskulyar sistemaning kanallariga, keyin oshqozonga o’tadi va u yerdan 
og’iz orqali tashqariga chiqariladi.