O‘zbek leksikografiyasi. Bir tilli va ikki tilli lug‘atlar bilan tanishish. O‘zbek tilining izohli lug‘atida berilgan biologiyaga oid so‘zlar izohi bilan tanishish
Yüklə 117,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Bioinformatikada suniy intelekt
Bioinformatika — umumiy biologiya, molekulyar biologiya , kibernetika, g enetika , kimyo, informatika , matematika va statistikani birlashtirgan fanlararo soh adir. Katta hajmdagi maʼlumotlarni tahlil qilishni talab qiladigan keng koʻlamli bio logik muammolar bioinformatika dasturlari yordamida hal qilinadi.[1]. Bioinforma tika asosan kompyuter usullarini oʻrganish va ishlab chiqishni oʻz ichiga oladi va b iologik maʼlumotlarni olish, tahlil qilish, saqlash, tartibga solish va vizualizatsiya q ilishga qaratilgan Bioinformatika amaliy matematika , statistika va informatika usullardan foydalana di. Bioinformatika biokimyo , biofizika , ekologiya va boshqa sohalarda qoʻllanilad i. Bu sohada eng koʻp qoʻllaniladigan dasturlar va texnologiyalar Python , R , Java , C# , C++ dasturlash tillaridir; belgilash tili — XML ; maʼlumotlar bazalari uchun dasturlash tili — SQL; Parallel hisoblashning dasturiy va apparat arxitekturasi — CUDA; texnik hisob- kitoblarga oid masalalarni yechish uchun amaliy dasturlar toʻplami va ushbu paket da qoʻllaniladigan dasturlash tili — MATLAB va elektron jadvallar Bioinformatika biologiyaning koʻplab sohalarining muhim qismiga aylandi. Bioinf ormatikaning tahlil usullari ushbu soha rivojlanishidan oldin deyarli imkonsiz boʻl gan katta hajmdagi eksperimental maʼlumotlarni sharhlash imkonini beradi. Geneti ka va genomika sohasida bioinformatika genomlarning funksional annotatsiyasi, m utatsiyalarni aniqlash va tahlil qilishda yordam beradi. Umuman olganda, bioinformatika tizim biologiyasining muhim qismi boʻlgan biok imyoviy yoʻllar va tarmoqlarni tahlil qilish va kataloglashda yordam beradi. Strukt uraviy biologiyada u DNK, RNK va oqsil tuzilmalarini, shuningdek molekulyar oʻzaro taʼsirlarni modellashtiri shda yordam beradi. Biologik maʼlumotlarni qayta ishlash sohasidagi soʻnggi yutu qlar biomeditsina sohasida sezilarli oʻzgarishlarga olib keldi. DNK va oqsil ketma — ketliklari aniqlanishining bioinformatika fani tarixida 1950- yillardagi yutuqlardan kuzatish mumkin. 1953 — yil fevral oyida Watson va Crick DNK molekulasining modelini taklif qilishdi va 1953 — yil may oyida ular Nature jurnalida genetik maʼlumot kodining tashuvchisi sifat ida DNK molekulyasiga oid maqola chop etishdi Sun’iy (kompyuter) aql - bu informatika va kompyuter muhandisligining eng istiqbolli yo‘nalishlaridan biri. Sun’iy intellekt sohasidagi ish an’anaviy intelle ktual muammolarni hal qilish uchun kompyuter tizimlarini ( o‘qitish, ekspert, konsalting, robot va boshqalar) loyihalash uchun usullar, vositalar va texnologiyalarni y aratishga qaratilgan. Aniqlangan dasturiy mahsulotlarni ishlab chiqarishda ishtirok etadigan oddi y dasturchilardan farqli o‘laroq, sun’iy intellekt mutaxassislari ushbu xususiy atlarni shakllantirishga qodir, bu har qanday dasturiy mahsulotni loyihalash da eng muhim vazifalardan biri hisoblanadi. Axborot texnologiyalarini quyud agi yo‘nalishlari o‘rganiladi: • dasturlash, algoritmik va ob’ektga yo‘naltirilgan dasturlash tillari , CASE- texnologiyalar; • aqlli dasturlash ; • intellektual tizimlarni loyihalash uchun texnologiyalar va vositalar; Ma’lumotlar bazalari, bilimlar bazasi va ma’lumotlar bazasini boshqarish tizi mlari; • nutq interfeysi, kompyuter lingvistikasi va kompyuter grafikasi; • kompyuter tarmoqlari va veb- dasturlar; • kompyuter tizimlarida axborot xavfsizligi; Amaliy geografik axborot tizimlari. " Sun’iy intellekt" mutaxassisligi bitiruvchisi kompyuter uskunalari, kompyute r tizimlari va tarmoqlari, dasturiy ta’minot ishlab chiqaruvchi va ishlaydigan korxona va tashkilotlarda ishlashi mumkin; dizayn, tadqiqot va ta’lim tashkil otlarida. Odatda, robotlar deganda, ko‘pchilikning ko‘z oldiga insonlardek gaplash a oladigan, ularning o‘rniga barcha yumushlarni bajara oladigan yordamchilar kela di. Ammo bu nisbatan kengroq tushuncha. Aslida, mobil qurilmangizdagi dasturlar: g oogle- tarjimon, lug‘atlar, turli xil o‘yinlar va hokazolar ham sun’iy intellektga yaqqol mis ol bo‘la oladi. Faqat ularning qamrovi kichikroq bo‘lib, ma’lum bir yo‘nalishdagin a sizga yordam bera oladi. Ya’ni, bajarmoqchi bo‘lgan amallaringiz turiga qarab te gishli dasturdan foydalanasiz. SUN’IY INTELLEKT O‘ZI NIMA? Sun’iy intellekt — informatikaning alohida sohasi bo‘lib, odatda inson ongi bilan b og‘liq imkoniyatlar: tilni tushunish, o‘rgatish, muhokama qilish, masalani yechish, tarjima va shu kabi imkoniyatlarga ega kompyuter tizimlarini yaratish bila n shug‘ullanadi. Hozirda SI turli amallarni bajarishga mo‘ljallangan algoritm hamda dasturiy tiziml ardan iborat va u inson ongi bajarishi mumkin bo‘lgan bir qancha vazifalarning ud dasidan chiqa oladi. 1990 yillarda SI taraqqiyotida yangi sahifa ochildi. 1997 yilda Deep Blue nomli IBM kompyuteri shaxmat bo‘yicha jahon chempioni Garri Kasparovni yenggan tarixdagi ilk kompyuter bo‘ldi. SIning yorqin namunala ridan yana biri – IBM Watson superkompyuteri bo‘lib, u o‘z bazasidan kelib chiqib muayyan tilda berilgan savollarga javob beradi. Shuni ngdek, ko‘pchilikning doimiy hamrohiga aylanib ulgurgan mobil yordamchi Siri, f otosuratlarni qayta ishlovchi Prisma kabi dasturlarni SIning yutuqlaridan biri sifati da qayd etish mumkin. Hozirga kelib sun’iy intellekt keng ko‘lamda ommalashib k undalik turmush tarzimizning deyarli barcha jabhalarini qamrab olmoqda. Masalan , Xitoydagi Inchuan shahri aholisiga bank kartalarining keragi yo‘q. Hisob- kitoblar bilan bog‘liq barcha jarayonlar sun’iy intellekt tomonidan insonning yuz q iyofasini aniqlashtirish orqali amalga oshiriladi. Sun’iy (kompyuter) aql - bu informatika va kompyuter muhandisligining eng istiqbolli yo‘nalishlaridan biri. Sun’iy intellekt sohasidagi ish an’anaviy intelle ktual muammolarni hal qilish uchun kompyuter tizimlarini ( o‘qitish, ekspert, konsalting, robot va boshqalar) loyihalash uchun usullar, vositalar va texnologiyalarni y aratishga qaratilgan. Aniqlangan dasturiy mahsulotlarni ishlab chiqarishda ishtirok etadigan oddi y dasturchilardan farqli o‘laroq, sun’iy intellekt mutaxassislari ushbu xususiy atlarni shakllantirishga qodir, bu har qanday dasturiy mahsulotni loyihalash da eng muhim vazifalardan biri hisoblanadi. Axborot texnologiyalarini quyud agi yo‘nalishlari o‘rganiladi: • dasturlash, algoritmik va ob’ektga yo‘naltirilgan dasturlash tillari , CASE- texnologiyalar; • aqlli dasturlash ; • intellektual tizimlarni loyihalash uchun texnologiyalar va vositalar; Ma’lumotlar bazalari, bilimlar bazasi va ma’lumotlar bazasini boshqarish tizi mlari; • nutq interfeysi, kompyuter lingvistikasi va kompyuter grafikasi; • kompyuter tarmoqlari va veb- dasturlar; • kompyuter tizimlarida axborot xavfsizligi; Amaliy geografik axborot tizimlari. " Sun’iy intellekt" mutaxassisligi bitiruvchisi kompyuter uskunalari, kompyute r tizimlari va tarmoqlari, dasturiy ta’minot ishlab chiqaruvchi va ishlaydigan korxona va tashkilotlarda ishlashi mumkin; dizayn, tadqiqot va ta’lim tashkil otlarida. Odatda, robotlar deganda, ko‘pchilikning ko‘z oldiga insonlardek gaplash a oladigan, ularning o‘rniga barcha yumushlarni bajara oladigan yordamchilar kela di. |