Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Mavzu 13. AVTOMATLAShTIRILGAN ISh JOYLARI VA ULAR NING ASOSIY TURLARI. R E J A. Kirish. 1. Avtomatlashtirilgan ish joyining ahamiyati, uning holati va ularni rivojlantirish istiqbollari. 167 2. Mustaxissislarni avtomatlashtirilgan ish joylari bilan tashkiliy va texnikaviy jihatdan ta’minlanishi. 3.O`zbekiston ulgurji bazalaridagi mutaxassislarning avtomatlashtirilgan ish joylari: a) Tovarshunos - iqtisodchi AIJ. b) iqtisodchi - rejalashtiruvchining AIJ. v) Baholar bo`yicha iqtisodchining AIJ. 4.Buxgalterning AIJ. Avtomatlashtirilgan ish joyi (AIJ) o`z ishi joyida joylashgan mutaxassisning axborot va hisoblashga ehtiyojlarini ta’minlovchi apparat hamda dasturiy vositalar oylariga yakinlashtirish mutaxassislar akliy mehnatini avtomatlashtirish shakllaridan biridir. Bu narsa odam bilan mashinaning o`zaro munosabatidagi ruxiy tusikka barham beradi. 1.Avtomatlashtirilgan ish joyining ahamiyati, uning holati va ularni rivojlantirish istiqbollari. Xo`jalik yuritish mexanizmini takomillashtirish, yangi samarali va ildam to`zilmalarni izlash, boshqaruvning hozirgi zamon usullaridan foydalanish so`ngi yillarda matlubot kooperatsiyasi faoliyati uchun xos bo`lib qolmoqda. Bu jarayonlar bozor iqtisodiyotiga o`tish munosabati bilan yangi mazmun kasb etadi. Bunda boshqaruv faoliyatida hisoblash texnikasi vositalaridan foydalanishiga muhim ahamiyat berilmoqda. Avtomatlashtirilgan ish joylari yaratish boshqaruv vazifalarini avtomatlashtirish uchun elektron hisoblash mashinalaridan foydalanishining.Bu bobda matlubot kooperatsiyasi tizimidagi mutaxassislar avtomatlashtirilgan ish joyini rivojlanshtirish, tashkiliy va texnik jihatdan ta’minlashning holati hamda istiqbollari ko`rib chiqiladi, buxgalter avtomatlashtirilgan ish joyini axborot bilan ta’minlash tavsiflanadi, matlubot kooperatsiyasi tashkilotlari va korxonalaridagi buxgalterning tovar ishlari (operatsiyalari) hamda buxgalteriya hisobining boshqa uchastkalari yo`zasidan buxgalteriya bo`yicha avtomatlashtirilgan ish joyi tadqiq etiladi. Avtomatlashtirilgan ish joylar yaratishda erishilgan so`ngi yutuqlardan foydalanish istiqbolli yo`nalishdir. Hozirgi vaqtda matlubot kooperatsiyasidagi boshqaruvning turli darajalarida boshqaruv vazifalarni avtomatlashtirish darajasi turlichadir. Chunonchi, respublika kasaba uyushmalari darajasida boshqaruv vazifalari o`rtaga 53 fond, viloyat kasaba uyushmalari jamiyatlarida -8,7 fond, ulgurji bazalarda-10,2 fond, matlubot jamiyatlarida - 2,3 fond avtomatlashtirilgan. Umumiy matlubot kooperatsiyasida axborotning taxminan 6 fondi avtomatlashtirilgan tarzda ishlanmoqda. majmuidir AIJ muxitidagi mutaxassisdan amaliy va tizimiy dasturlash bo`yicha maxsus bilimlar talab kilinmaydi. Undan urganilayotgan xodisaning ashyoli sohasidagi muljal ola bilish talab etiladi. EHM foydalanuvchilarining bevosita ish j 168 O`zbekiston matlubot uyushmasida axborotni ishlashning vtomatlashtirilgan tizimlarini yaratish va ishlatish masalalari bilan Bosh hisoblash arkazi (BXM) shug`ullanmoqda. Hozirgi vaqtda 20ta ulgurji bazada, 42ta chakana savdo korxonasi va matlubot jamiyatida, 7ta umumiy ovqatlanish korxonasida axborot avtomatlashtirilgan tarzda ishlanmoqda. Ulgurji bazalarda mutaxassislarning 129ta avtomatlashtirilgan ish joylari ishlab turibdi. Kelajakda axborotni ishlashning avtomatlashtirilgan tizimlarini joriy etish ko`lamlarini kengaytirish, shuningdek ishlab turganlari samaradorligini oshirish ko`zda tutilmoqda. Xozir avtomatlashtirilgan tizimlar Toshkent, Samarkand, Buxoro, Andijon va Fargona viloyatlarida ishlab turgan bo`lsa, 2000 yilgacha o`lga umkin. Buning ustiga matlubot xajmi kichiq bo`lib, hozirgi HMlar atlashtirilgan tarzda ishlash va saqlash uchun avtomatlashtirilgangan ish joylari. a m b n davrda bunday tizimlarni O`zbekistonning barcha viloyatlarida va Qoraqalpog`iston Respublikasida yaratish muljallanmokda. Bunda axborotni ishlash texnologiyasi sohasidagi AIJlar e’tiborga olinadi. 2. Mutaxassislarni avtomatlashtirilgan ish joylari bilan tashkiliy va texnikaviy jihatdan ta’minlanishi. O`zbekiston mutaxassislari AIJlari ham shaxsiy EHMlar yaratilgan ES- 1022 xilidagi universal EHMlar yordamida ulgurji bazalar respublika uyushmasi ma’lumotlarini ishlash avtomatlashtirilgan. Bu EHMlar tarkibida ES-7990 displey majmui ishlatilmoqda, boshqarish qurilmasiga 32 tagacha terminalni ulash mumkin. Terminlar sifatida ES-7927 xilidagi displeydan va klaviatura bilan taminlangan ES-7934 yoki ES-7936 xilidagi faol ATsPlardan foydalaniladi. O`zbekiston matlubot uyushmasining bosh hisoblash markazi asosan axborotni ishlashni avtomatlashtirish loyihalarini universal EHMlar negizida ko`paytiradi. Bizningcha, hozirgi vaqtda EHMlar negizida avtomatlashtirilgan tizimlar yaratishni jadallashtirish zarur. Ular asosida hisoblash shaxobchasini ham yaratish m jamiyatlari darajasida ishlayotgan axborot E quvvati bu axborotni avtom etarlidir. Shaxsiy EHMlarning axborot uzatish vositalari vaqtning muayyan ko`lamida turli AIJlar o`rtasida ma’lumotlar ayirboshlashni ta’minlaydi. AIJ ulgurji korxonaga ishlashning yangi shakllariga o`tish, axborotni soddalashtirish, qog`ozdan qutulish imkonini beradi, chunki etkazib beruvchilar va haridorlarni biriktirishni rejalashtirish, etkazib beruvchilarga tovarlar uchun assortiment kesimida buyurtmalar tuzish, tranzit va ombor oborotining nisbatini belgilash, tovar zaxiralari me’yorlarini qulay holga keltirish mumkin bo`ladi. Bundan tashqari tovarlarni saqlash bo`yicha harajatlar va yo`qotishlarning kamayishi, aylanma mablag`lar aylanuvchanligining jadallashuvi, tovar aylanishi o`sish suratlarining ortib borishini hisobga olish va nazorat qilish usullarining takomillashuvi, bir xillangan hujjatlashtirishni qo`llash ta’minlanadi. 3. O`zbekiston ulgurji bazalaridagi mutaxassislarning 169 O`zbekistondagi mutaxassislar AIJlari ulgurji savdo korxonalarida keng tarkalgan. Tovarshunos sotuvchilar, buxgalterlar, reja rejalashtiruvchi iqtisodchilar va baholar bo`yicha iqtisodchilar singari mutaxassislar o`z vazifalarni displeylarda bajaradilar. Barcha AIJlar yagona ichki axborot bazasidan foydalanishi tufayli buxgalter AIJlarini o`rganish uchun boshqa mutaxassislar AIJlari to`g`risida tushunchaga ega bo`lishi kerak. Binobarin, avval tovarshunos-sotuvchi, baholar bo`yic "Tovarlar jo`natishga tovar kuzati jo`natilganiga shaxsiy omborining yurtma fakturalari (sut ikki hujjat jo`natma savdosining Toshkent Respublika jo`nat sida). rma olishda TNBR tranzaktsiyasi bajarilgandan aydonlariga ar shaxslar hisobotlarini tuzish» vazifasi TNBN hal etiladi. Displey ekranida videogramma paydo et - faktura tartib raqami, ombor kodi, hisobot sanasi, varlar summasi, tara summasi, ombor mudirining familiyasi va ismi-sharifi ochish» qami, tovar summasi, tara summasi singari rekvizitlari Iqtisodchi-rejalashtiruvchining avtomatlashtirilgan ish joyi. larga h, haridorlar znaryadkalariga ko`ra bunday to`plamlarni yo`qlab jo`natish rejasini ha iqtisodchi AIJlarini ko`rib chiqamiz. Tovarshunos-iqtisodchi (AIJ) avtomatlashtirilgan ish joyi. O`zbekiston ulgurji savdo bazalarida tovarshunoslar videoterminal qurilma (VTK)dan foydalanib, "Tovarlar kelishi bo`yicha hujjatlar tuzish", " Moddiy javobgar shaxslar hisoblarini tuzishi", "Tranzit yo`qlab jo`natish to`g`risida ma’lumotlar kiritish" tijorat vazifalarni ham qiladilar. sh hujjatlari tuzish" vazifasini hal etish natijasida ichki mashina axboroti bazasiga tegishli o`zgartishlar kiritish bilan birga quyidagi hujjatlar yozib olinadi, kelib tushgan tovarlarga kelib tushish yo`q xatlari*, ular ortib junalganligiga schet- fakturalar va tovarlar ichki siljitilganiga kelib tushish yo`q xatli* jo`natmalar ortib jo`natilganiga tanlash varaqalari: tovarlar ortib bu ma bazasidagina yozib olinadi ), tovarlar ortib jo`natilganiga lotoreya omborining buyurtma fakturalarni (faqat respublika ulgurji savdo baza Schet - fakturasidan ko`chi keyin ekranda videogramma paydo bo`ladi. Uning yoritilgan m rekvizitlar maydonlarini kiritish kerak. «Moddiy javobg tranzaktsiyadan foydalanib bo`ladi. O`nga baza kodi, sch to singari rekvizitlar ma’nolari kiritiladi. Shundan so`ng "Kiritish klavishini bosish kerak". Bu operatsiyalar to`g`ri bajarilgan bo`lsa, ekranda «Buyurtmani degan yozuv paydo bo`ladi. OTS tranzaktsiyasi ekranga hujjat tartib raqam, tashkilot kodi, maket kodi, hisobot sanasi, yo`qlab jo`natish turi, temir yul kvitantsiyasining tartib ra bo`lgan ko`p satrli videogrammani chiqaradi. Aniqlangan xatoliklar tufayli buyurtma ochilmasa buyurtma ishini to`xtatish mumkin. Kooperativ jo`natma savdosining Toshkent ulgurji bazasida iqtisodchi- rejalashtiruvchining AIJidan baza buyutmalar bo`limida yo`q oluvchi jo`natma to`plamlarini yo`qlab jo`natish seriyalarini shakllantiris ra shaklantirish va tuzatish, ombor bo`yicha oylik reja- buyurtmani shakllantirish: jo`natma to`plamlarini yo`q oluvchilar, haridorlar kesimida yo`qlab jo`natish rejasini hisobga olish va nazorat qilish: savdo nomenklaturasini olib borish uchun 170 foydalaniladi. Displeylar yordamida me’yoriy ma’lumotnomali axborotni olib borish va shaklantirish bo`yicha buyurtmalar bo`limining tovarshunoslari quyidagi vazifalarni bajaradilar: - yangi tashkilotlar malumotlarini kiritish; i to`g`rilash; bo`yicha shaxsiy kartochkalar foydalaniladi." Baholar bo`yicha iqtisodchining avtomatlashtirilgan ish joyi. cha me’yoriy- tlarini tuzatadi; PNTni chiqarib za kodi." tranzaktsiyasini batta bajarish kerak. VVT tranzaktsiyasi yordamida yangi tovarlar bo`yicha yidagi rekvizitlar kiritiladi: PNT, tovar kodi, tovar nomi, presko`rant artikuli, ahosi, ulcham birligining kodi, tasniflash satrlari, naf, eng kichiq ash-boglash, chegirmalar, ustamalar. Bular to`g`ri bajarilganda ekranda "PNT xxxxx 4.Buxgalterning avtomatlashtirilgan ish joyi. tilgan tushum sarf hujjatlari kiritiladi, nazorat qilinadi va umotlar bazasidagi axborotni ta’minlash"; -"Displeylardan foydalanib, K-2 shakli bo`yicha ildam axborotni shakllantirish"; -"Displeylardan foydalanib, asosiy schetlar saldosini to`plash bo`yicha ildam axborotni shakllantirish"; -"Displeydan foydalangan holda "Hujjat" ma’lumotlar bazasidagi axborotni ta’minlash" vazifasi buxgalteriya hisobi; -"Hujjat" ma’lumotlar bazasini shakllantirish va to`g`rilash bo`yicha axborotni EHM da kiritish; - tashkilotlar rekvizitlarin - keraksiz tashkilotlar rekvizitlarini chiqarib tashlash; - ma’lumotnomali axborotni ko`rib chiqish. Yangi tashkilotlar ma’lumotlarini kiritish uchun TAV (PK(haridor), PL (to`lovchi), GR (yo`q oluvchi)) tranzaktsiyadan foydalaniladi. Iqtisodiy-rejalashtiruvchining avtomatlashtirilgan ish joyidan foydalanish uchun boshqa funktsiyalarni (barcha to`plamlar yuritish, jo`natmalar yo`qlab jo`natishga seriyani shakllantirish va xakozo) bajaruvchi bir qancha tranzaktsiyalar ham xizmat qiladi. Tashkilotlar rekvizitlari "KORPL (PK, GR) Tashkilot kodi "Tran- zaktsiyadan VTUdagi baholar bo`yicha iqtisodchi tovarlar bo`yi ma’lumotnomali axborotni shakllantiradi va olib boradi, ya’ni yangi tovarlar to`g`risidagi ma’lumotlarni kiritadi; tovarlar rekvizi tashlaydi. Ish boshlash oldidan "Ombor. Son kodi. Ba al qu tovar birligining b ur x ma’lumotnomaga kiritilgan" degan xabar paydo bo`ladi. Tovarlarni to`g`rilashda "VVTPNTX" tranzaktsiyasidan foydalaniladi. Buxgalterning ish joylarida videoterminal qurilmalar yordamida ishlab chiqish vedomostlari, buxgalteriya hisobining barcha schetlari bo`yicha saldo va oborotlar kayd e to`g`irlanadi. Buxgalter AIJda quyidagi vazifalar hal qilinadi: -"Displeydan foydalangan holda "Hujjat" ma’l 171 -buxgalteriyalar xodimlarini "Hujjat" ma’lumotlar bazasining holati to`g`risida ildam axborot bilan ta’minlash; -barcha shakllardagi buxgalteriya hisobotini belgilangan muddatlarda va ma’lumotlar juda ishonarli tarzda olish uchun muljallangandir. aktsiyalarga javoblar standart to`plash ishlab iqilgan. asi" sarlavha qismi va grafalarining re ga qat`iyan muvofiq ravishda, uningdek berilgan tashkilot ichida yozuv xili va ishlash sanasiga ko`ra bo`linadi. Vazifa quyidagilar uchun muljallangan: -asosiy schetlar bo`yicha "Hujjat" ma’lumotlar bazasiga yo`qlangan axborotni yo`qlashni ildam nazorat qilish; -buxgalteriya xodimlarini asosiy schetlar saldosi bo`yicha ma’lumotlar holati to`g`risid -buxgalteriya hisobi chiqish hujjatlarini belgilangan muddatlarda Kiritilgan va yo`qlangan axborotni nazorat qilish va hisobga olish uchun displeydan yo`qlash protokollari, shuningdek ma’lumotlar yo`qlangan axborot reestri har kuni (hisoblanadi) bosiladi. Axborotni kiritishni boshqarish va turli tadbirlarni utkazish uchun quyidagi tranzaktsiyalardan foydalaniladi. Yozuv xili quyidagicha kodlangan: 11 - kirim harajatlarini yo`qlash; 12 - sarf harajatlarini yo`qlash; 13 - debitor oborotlarini yo`qlash; 14 - kredit axborotlarini yo`qlash; 15 - bank, kassa va boshqa hujjatlarini yo`qlash; 16 - debit saldoni yo`qlash; 17 - kredit saldoni yo`qlash. Xatoliklarga yul quyilgan taqdirda displey bilan ishlash vaqtida buxgalter mehnatini engillashtirish uchun tranz ch Axborot "Protokol" mashinogrammalariga "mashinogrammalar shapk kvezitlar nali sh "Displeylardan foydalanilgan holda asosiy schetlar saldosini koplash bo`yicha ildan axborotni shakllantirish" vazifasi echimida maqsad buxgalteriya hisobi schetlari bo`yicha ma’lumotlarni shakllantirishni ildam nazorat qilish jarayonini avtomatlashtirish, shuningdek chiqish hujjatlarini qo`lda ishlash va axborotli ishlash vaqtini qisqartirishdir. agi axborot bilan ta’minlash; ma’lumotlarni juda ishonarli holda chiqarish uchun asosiy schetlar bo`yicha axborotni shakllantirish. Bu vazifaning joriy etilishi ma’lumotlarni yaxlitlab ishlashni ta’minlaydi, buxgalteriya hisobi bo`yicha yagona axborot bazasidan foydalanish, shuningdek joriy schetlar saldosi bo`yicha so`rov kirinishida ildam ma’lumotlar olish imkonini beradi. Buxgalterning displey ekranida aks ettirilgan so`rovlariga javoblar berilgan vazifa bo`yicha kirish axboroti hisoblanadi, videogramma. 172 Bunda bosh buxgalteriya haridorning har bir chorakning dastlabki ikki oyi holati bo`yicha mashinogramma olib, bazadan olingan barcha tovarlar kirish qilingan qilinmaganligini tekshirish va debitorlik karzini tulash choralarini ko`rishi kerak. Bundan tashqari, chorak sanaga mashinogramma bo`yicha hisob-kitoblar muvofiqligi tekshiriladi. Mutaxassislarning avtomatlashtirilgan ish joyida ular mehnatining ijodi xususiyati usdi, ma’lumotlar yagona bazasidan foydalanish esa boshqaruv turli xizmatlari axborotlari o`rtasidagi tafovudni tugatdi; tuziladigan ma’lumotlar, ishlamlar soni kamaydi, ularni ko`paytirishga ehtiyoj qolmadi. masi ulgu aratish ustida ishlamoqdalar. O`zbekiston matlubot uyush rji savdosida mutaxassislar avtomatlashirilgan ish joyining ishlab borishi iqtisodiy isloxot sharoitida boshqaruv xodimlariga faol yordam ko`rsatmoqda. Bosh hisoblash markaziy xodimlari ishlab turgan avtomatlashtirilgan ish joylarini yangidan takomillashtirish va yangilarini y Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|