Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

elektron raqamli 
konvert
 
sxemasi deb yuritiladi. 
Faraz qilaylik, foydalanuvchi 
A
 
xabar 
M
 
ni foydalanuvchi 
V
 
ga himoyalangan uzatish 
uchun shifrlashning kombinatsiyalangan usulidan foydalanmoqchi. Unda 
foydalanuvchilarning harakatlari quyidagicha bo`ladi. 
Foydalanuvchi 
A
 
ning harakatlari: 
1.
Simmetrik seans maxfiy kalit 
K
v
ni yaratadi (masalan, tasodifiy tarzda 
generatsiyalaydi).
 
2.
Xabar
M
 
ni simmetrik seans maxfiy kalit 
K
v
 
da shifrlaydi. 
3.
Maxfiy seans kalit 
K
v
 
ni foydalanuvchi (xabar qabul qiluvchi) 
V 
ning ochiq kaliti 
K
V 
da
 
shifrlaydi. 
4.
Foydalanuvchi 
V
 
manziliga aloqaning ochiq kanali bo’yicha shifrlangan xabar 
M 
ni 
shifrlangan seans kaliti 
K
v
 
bilan birgalikda uzatadi. 
Foydalanuvchi 
A
 
ning harakatlarini quyidagi rasmda keltirilgan xabarlarni 
kombinatsiyalangan usul bo’yicha shifrlash sxemasi orqali tushunish mumkin. 

 
Kombinatsiyalangan usul bo’yicha xabarni shifrlash sxemasi
Qabul qiluvchining
ochiq kaliti
K
В
Dastlabki 
xabar 
Simmetrik 
shifrlash 
Shifrlangan 
xabar 
Assimmetrik 
shifrlash 
Sessiyaning 
shifrlangan 
kaliti 
Qabul 
qiluvchiga 
Sessiyaning 
tasodifiy 
kaliti
K
в
. 
Foydalanuvchi 
V
 
ning harakatlari (elektron raqamli konvertni-shifrlangan xabar 
M
 
ni 
va shifrlangan seans kaliti 
Kv
 
ni olganidan so’nggi) quyidagicha: 

---

358
1.
O’zining maxfiy kaliti 
k
V
 
bo’yicha seans kaliti 
K
v
 
ni rasshifrovka qiladi. 
2.
Olingan seans kaliti 
K
v
 
bo’yicha olingan xabar M ni rasshifrovka qiladi. 
Foydalanuvchi 
V
ning harakatlarini rasmda keltirilgan xabarlarni 
kombinatsiyalangan usul bo’yicha rasshifrovka qilish sxemasi orqali tushunish 
mumkin. 

Kombinatsiyalangan usul bo’yicha xabarni rasshifrovka qilish sxemasi.
Dastlabki 
xabar 
М
Qabul qilingan 
xabar 
Shifrlangan 
xabar 
Simmetrik 
rasshifrovka 
qilish 
Sessiyaning 
shifrlangan 
kaliti 
Assimmetrik 
rasshifrovka 
qilish
Sessiyaning 
kaliti
K
в
Qabul qiluvchining
maxfiy kaliti
k
В
 
Olingan elektron raqamli konvertni faqat qonuniy qabul qiluvchi-foydalanuvchi 
V
ochishi mumkin. Faqat shaxsiy maxfiy kalit 
k
V
egasi bo`lgan foydalanuvchi 
V
maxfiy seans kaliti 
Kv
ni to’g’ri rasshifrovka qilish va so’ngra bu kalit yordamida 
olingan xabar 
M
ni rasshifrovka qilishi va o’qishi mumkin.
Raqamli konvert usulida simmetrik va asimmefik kriptoalgoritmlarning 
kamchiliklari quyidagicha kompensatsiyalanadi: 
• simmetrik kriptoalgoritm kalitlarini tarqatish muammosi bartaraf qilinadi, chunki 
xabarni shifrlovchi seans kaliti 
Ks
ochiq kanal bo’yicha shifrlangan ko’rinishda 
uzatiladi, kalit
 Ks
ni rasshifrovka qilish uchun asimmetrik kriptoalgoritmdan 
foydalaniladi: 
• bu holda asimmetrik shifrlash tezkorligining sekinligi muammosi paydo 
bo’lmaydi, chunki asimmetrik algoritm bo’yicha faqat qisqa kalit 
Ks
shifrlanadi, 
barcha malumotlar esa tezkor simmetrik kriptoalgoritm bo’yicha shifrlanadi. 
Natijada tezkor shifrlash bilan birgalikda kalitlarning qulay taqsimlanishi 
amalga oshiriladi. 
Shifrlashning kombinatsiyalangan usulida simmetrik ham asimmetrik 
kriptotizimlarning kriptografik kalitlaridan foydalaniladi. Ravshanki, 

---

359
kriptotizimning har bir turi uchun kalitlar o`zunligini shunday tanlash lozimki, 
niyati bo`zuq odamga kombinatsiyalangan kriptotizim ximoyasining har qanday 
mexanizmiga hujum qilish bir xil qiyinchilik tug’dirsin. 
Jadvalda ko`p uchraydigan simmetrik va asimmetrik kriptotizimlar kalitlarining 
o`zunligi keltirilgan. 

Simmetrik kriptotizim kalitlari 
o`zunligi, bitlar 
Asimmetrik kriptotizim kalitlari o`zunligi,
bitlar 
56 384 
64 512 
80 768 
112 1792 
128 2304 
U.Diffi va M.Xellman tomonidan kashf etilgan