Cilt/Volume: 4, Sayı/Issue: (Nisan/April 2022) mrtyu: HİnduiZM’de öLÜm sevinç aksiN

• Sevinç AKSİN - Canan SEYFELİ •
|
217
|
ruhgöçü ve bundan kurtulma anlamındaki mokşanın ölüm fikriyle ilişkisini açıklığa kavuşturmak çalışma
-
nın hedeflerinden birisi olmuştur.
Çalışmanın temel amacı, 
mrtyu
nun kutsal metinlerde (mitolojide) yaratılış, dünya hayatı ve ölüm sonrası 
hayat fikirlerinde tuttuğu anlamlar ve bunların evren ve insan fikriyle ilişkisini ortaya koymak, bütünlüğü
-
nü açığa çıkarmaktır. Hinduizm’de ölümün özellikle ruhgöçü ve evrenin yeniden doğumu fikriyle doğrudan 
ilişkisi vardır; ölüm ve doğum neredeyse birbirinden ayrılmayan tek figür gibidir. Bu, insanda ruhgöçü fik
-
riyle açığa çıkarken evrensel ruhgöçü de denebilecek evrenin yenilenmesi ise 
kalpa
çağı fikriyle açık hale 
gelir. Bu nedenle çalışmada ölümün hem insanda hem yaratılmış evrende yenilenme anlamıyla yer aldığını 
ve bunun ruhgöçü ve 
mokşa
fikriyle işlevini açığa çıkardığını ortaya koymak ikincil hedeflerdendir. 
Ölümün Hint mitolojisinde ve kutsal metinlerde çeşitli anlamları vardır. Aynı zamanda ölümün farklı 
tanrıçalarla ilişkisi kurulmuştur. Ancak insan yaşamına yansımasında ölüm ve yeniden doğum anlamıyla 
ruhgöçü fikrinde önemli rol oynar. Son ve kıyamet anlamıyla ise yaşamda ölüm ritüelini biçimlendirirken 
kıyamet ve ahiret fikrini de etkilemiştir. Bu nedenle, makalede bu hususlar dikkate alınarak konu sırasıyla, 
“Hint Kutsal Metinlerinde Ölümün Yaratılışla İlişkisi”, “Hint Mitolojisinde Ölüm: Mrtyu’nun Üç Soluğu 
(Agni, Vayu ve Aditya)”, “
Mrtyu
: Ölümün Ruhgöçü, Karma ve Mokşayla İlişkisi” ve “
Mrtyu
: Ölümün Ce
-
naze Ritüeli ve Ölüm Sonrası Hayatla İlişkisi” başlıkları altında ele alınmıştır.
1. HİNT KUTSAL METİNLERİNDE ÖLÜMÜN YARATILIŞLA İLİŞKİSİ
Mrtyu
, Sanskritçe bir kelimedir ve en genel anlamıyla ölüm manasındadır
2
. Bu kelime, ölme anlamı ve 
Ölüm Tanrısına isim olması
3
yanında ek alarak oluşturulan birçok Sanskritçe kelimede ölüm anlamını mün
-
demiç bir şekilde farklı anlamlarda da kullanılmıştır
4
. Aslında sadece ölüm için kullanıldığını söylemek 
mümkündür. Ölüm anlamında kullanılan başka bir kelime 
Marana
dır. Ancak öldürmek kökünden gelmek
-
tedir
5
. Dolayısıyla doğrudan ölümü ya da ölüm mefhumunu anlatan bir kelime değildir. 
Hinduizm’in ölüm fikrini doğrudan ilgilendiren öğretilerin başında ruhgöçü gelir. Ancak ruhgöçü (
pu-
nar janma
)
6
yanında 
karma
(eylem), 
mokşa
(kurtuluş) gibi ölümle ilişkisi belirgin olan diğer kavramların 
ilk dönem kutsal metinlerde bulunmadığı görülür. Bu kavramlar Upanişadlarda, özellikle de Naçiketas
7
ile 
Ölüm Tanrısı Yama arasında geçen ölüm, ruh, ruhun ölümsüzlüğü, ölüm sonrası hayata dair diyaloglar met
-
ni olan Katha Upanişad’da
8
geliştiği bilinmektedir.
9
Bununla birlikte ölümün kutsal metinlerden itibaren 
Hint düşüncesinde bir konsept içeren kavramsal biçimlenme yaşadığı anlaşılmaktadır. Bu biçimlenmenin 
Hinduizm’in bugünkü temel özellikleriyle bir din haline geldiği ve aynı zamanda kutsal metinlerin oluştuğu 
süreçte gelişmesi akla yatkındır. Bu durumda ölüme yüklenen “ölümde doğum” anlamının, yani ruhgöçü 
fikrinin aynı süreçte geliştiği söylenebilir. Ruh karmik birikimlere göre dünya aleminden tanrısal aleme 
(
Devayana
), atalar alemi (
Pitriyana
) ve dünya alemine tekrar dönüş şeklinde üç farklı güzergahta yol alır
10
. 
Ruhgöçü yaratılmış varlıklarda dünya aleminden tanrısal aleme oradan tekrar dünyaya gelme biçiminde 
gerçekleşir. Ruhun yeniden doğumuna benzer bir durum evrenin yenilenmesi fikrinde de yer alır. Bu, Hin
-
duizm’de 
kalpa
larla ifade edilen evrenin yeniden doğmasıdır ve buna evrensel ruhgöçü denebilir. Evrenin 
yeniden doğumu, önce ölümü gerektirir ve bu yaratılmış tanrısal alemin kuşattığı evrenin bir çağının ölmesi 
ve yeni bir çağının doğması şeklinde işler. Hinduizm, dini sisteminin merkezine birey ve evrenin ötesinde 
2 “Mrtyu: English Translation of the Sanskrit Word”, 
Sanskrit Dictionary.org
(Erişim 29 Ekim 2021).
3 Gian Giuseppe Filippi, 
Mrtyu: Concept of Death in Indian Traditions
, çev. Antonio Rigopoulos (New Delhi: D.K. Printwor
-
ld, 1996), 242.
4 “Mrtyu: Sanskrit Dictionary for Spoken Sanskrit”, 
Learn Sanskrit.cc
(Erişim 29 Ekim 2021).
5 “Marana: Sanskrit Dictionary for Spoken Sanskrit”, 
Learn Sanskrit.cc
(Erişim 29 Ekim 2021).
6 Klaus K. Klostermaier, 
A Concise Encyclopedia of Hinduism
(Oxford: Oneworld Publications, 2003), 151.
7 Constance A. Jones - James D. Ryan, 
Encyclopedia of Hinduism
(New York: Facts On File, 2007), 299.
8
Upanishadlar
, çev. Korhan Kaya (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2008), 245.
9 Veenat Arora, “Death Beliefs in Hinduism: An Analysis of Hindu Sacred Texts”, 
Summerhill: IIAS Review
XXVI/2 (2020), 
12.
10 Ali İhsan Yitik, 
Hint Kökenli Dinlerde Karma İnancının Tenasüh İnancıyla İlişkisi
(İstanbul: Ruh ve Madde Yayınları, 
1996), 90,91.

---

MRTYU: HİNDUİZM’DE ÖLÜM