38
10-rasm. “Qarorlar daraxti” ketma-ketligini barpo etish
30
Shunday yo’l bilan loyihani pul oqimlarini ifodalovchi asosiy omillarning
bir vaqtda o’zgarganda sof joriy qiymatga bo’lgan ta’siri aniqlanadi. Ushbu
usulning asosiy
afzallik tomoni shundaki, barcha parametrlar o’zgarganda
ularning o’zaro bog’liqligi (korrelyatsiyasi) ham hisobga olinadi.
Investitsiya loyihalarida risklarni baholash va boshqarishda “Monte-Karlo”
usulini qo’llash katta ahamiyatga ega. Uning ahamiyati loyihalarni amalga
oshirishda noaniqlikning yuqori darajasi, iqtisodiy qonunlar to’liq amal
qilmasligi va mutaxassislar tahlil natijalari sub’ektiv ekanligi bilan belgilanadi.
“Monte-Karlo” usuli – bu loyiha sezgirligini
tahlil qilish usuli va
stsenariylar usulini uyg’unlashtiruvchi usul bo’lib, uni asosi bo’lib ehtimollar
nazariyasi xizmat qiladi. Agar stsenariylar tahlilida mutaxassis 3 xil variantdagi
stsenariy tuzsa, Monte–Karlo usulida bu variantlar soni 500 ta va minglab
stsenariylarni tashkil etadi. Ba’zi bir (yoki bir nechta)
loyiha parametrlarini
o’zgartirib, tahlilchi ularni uchta variantdan ko’rib chiqadi va har bir variantga
loyiha natijasini hisoblab chiqadi. Ushbu natijalar yig’indisi asosida qaror qabul
qilinadi.
Bizga ma’lumki, moliyaviy bozor eng yuqori riskka ega bo’lgan soha deb
hisoblanib, undagi risklar ikita katta guruhga bo’linadi, ya’ni: tizimli risklar va
tizimsiz risklar. Tizimli risklarni miqdoriy ifodalash uchun maxsus ko’rsatkich β
- koeffitsienti qo’llaniladi. β - koeffitsient alohida investitsiya loyihasi riskining
umumiy investitsiya bozori riskiga nisbatan baholashga imkoniyat beradi. Beta
koeffitsienti (β) qimmatli qog’ozlarga qo’yilmalar
riskini baholash uchun
qo’llaniladi va u quyidagicha topiladi:
31
(5)
Bunda, i – qimmatli qog’ozlar kursining o’zgarish foizi; ∆ - foiz bozoridagi
operatsiyalar kurslarining o’zgarish foizi.
30
Nosirov E.I., Mamatov B.S., Shoislomova N.Q., Sharifxodjaeva K.U. Investitsiya risklarini boshqarish. O’quv
qo’llanma. / i.f.d., professor A.V.Vahobovning umumiy tahriri ostida. – T.: “Fan va texnologiya”, 2012. 72-bet.
31
Бочаров В.В. Финансовой анализ. – СПб.: “Питер”, 2002. – Стр. 88.
/
i
39
β - koeffitsient investitsiya bozoridagi umumiy holatning har bir qimmatli
qog’ozlarga bo’lgan ta’sirini quyidagi mezonlar asosida aniqlab beradi: β =1 -
o’rtacha risk darajasi; β >1 - yuqori risk darajasi; β <1 - past risk darajasi.
Har bir real investitsiya loyihasini amalga oshirish aniq bir risklar bilan
bog’liq bo’lganligi sababli, investor “risk uchun mukofot”ni talab qiladi va shu
bois kapitalning “bahosi” (diskont normasi) risksiz investitsiyalarga qaraganda
yuqori bo’ladi.
Risk uchun mukofot investor tomonidan talab qilinadigan qo’shimcha
daromad hisoblanib, u risksiz investitsiyalardan keladigan daromadlardan
yuqoriroqdir. Bu qo’shimcha daromad investitsiya loyihalarining risklilik
darajasiga to’g’ri proportsional ravishda o’zgarishi lozim. Bunda shunga alohida
etibor
qaratish kerakki, risk uchun mukofot loyihaning umumiy risklilik
darajasiga qarab emas, balki loyihaning tizimli riskka
nisbatan proportsional
ravishda o’zgarishi lozim. Tizimli risklar β –koeffitsient yordamida
aniqlanishini hisobga olgan holda risk uchun mukofotning risk darajasiga
bog’liqligini ifodalovchi rasmni quyidagicha tasvirlaymiz (11-rasm).
1>
Dostları ilə paylaş: