Tálim bilimlendiriw sistemasında kompyuter texnologiyalarınan paydalanıw

POP3 hám SMTP -
maǵlıwmatlar menen almasıwdıń elektron poshta usılınan 
paydalanıp kóp waqıttan berli ápiwayı poshta xızmetine alternativ bolıp xızmet 
qıladı. Elektron poshta bir qansha nátiyjeli hám tez esaplanadı. Bul xızmetti 
ámelge asırıw POP3 (Post Office Protocol Version 3) hám SMTP (Simple Mail 
Transfer Protocol) sharapatı ornında ámelge asırıladı. 
POP3 protokolı ámeliy basqıshda isleydi hám poshta serverindegi poshta 
qutısınan elektron maǵlıwmatlardı alıw ushın isletiledi. POP3 protokolı tek 
elektron xabarlardı qabıl etiwi múmkin, olardı jónetiw ushın bolsa basqa 
protokoldan paydalanıwǵa tuwra keledi, kópinshe bul wazıypa ushın SMTP 
qollanıladı. Anıǵıraǵı ol protokoldıń tereńlestirilgen versiyası- ESMTP (Extendid 
SMTP)/ POP3 sıyaqlı SMTP protokolı da ámeliy basqıshta isleydi, sonıń ushın 
transport protokol xızmeti zárúr esaplanadı, bul wazıypanı bolsa TCP protokolı 
orınlanadı. Elektron maǵlıwmatlardı jónetiwde de portlardan birin isletiwge tuwrı 
keledi, máselen, 25-port. 
IMAP
(Interactive Mail Access Protocol) - jáne bir poshta protokolı bolıp, ol 
POP3 tiykarında jaratılǵan. Nátiyjede POP3 protokolındaǵı barlıq kemshilikler 
esapqa alınıp hám jańa kóp sanlı kerekli wazıypalar qosılǵan. 
SLIP
(Serial Line Internet Protocol) maǵlıwmatlardı uzatıw protokolı turaqlı 
Internetge jalǵanıwı telefon kanalı hám ápiwayı modemnen qollanıp payda etiw 
ushın jaratılǵan. Bahasınıń joqarılıǵı sebepli bul túrdegi jalǵanıwdan kem 
abonentler paydalanıladı. Bul protokol TCP/IP protokolı menen birgelikte isletiledi 
hám ol bir qansha pás tekshede turadı. 
PPP
(Point-to-Point Protocol) protokolı joqarıda bayan etilgen SLIP 
protokolınıń orınlaytuǵın wazıypalarınıń biri esaplanadı. Biraq ol wazıypalardı 
jaqsı orınlaydı, sebebi qosımsha imkaniyatları bar. Onnan tısqarı, SLIP tan parqı 
PPP tek TCP/IP menen baslanısa aladı, bálkim IPX/SPX, NetBIOS, DHCP 
aymaqlıq tarmaqlarda kóp isletiletuǵın protokollar menen de birgelikte isley aladı. 
PPP nıń kóp tarqalıwına jáne bir sebebi Windows NT semyasına tiyisli operacion 
sistema ornatılǵan Internet- serverlerde paydalanılǵanı sebepli. 

---

102 
X.25
protokolı 1976-jılı tereńlestirilgen, ol fizikalıq, kanal hám tarmaq 
basqıshlarında ISO/OSI modeli menen baylanısta isleydi. Bul protokolı bar telefon 
tarmaǵında paydalanıw ushın rejelestirgen. X.25 protokolın proektlestirip atırǵan 
waqıtta cifrlı telefon tarmaǵı kem edi, onı analog kanallarında qollanar edi. Sol 
sebepli ol protokolda qáteliklerdi tabıw hám dúzetiw sisteması bar, bul bolsa 
baylanıstıń isenimliligin sezilerli dárejede asıradı. Tap sol waqıtta bul sistema 
maǵlıwmat uzatıwdı ásteletedi (64 Kbit/s). Biraq bul jaǵday joqarı isenimlilik talap 
etilgen jerlerge kesent bermeydi, máselen, bank sistemasında hám basqalarda. 
Frame Relay
- jáne bir telefon tarmaǵı arqalı maǵlıwmatlardı uzatıwǵa 
arnalǵan protokol. X.25 sıyaqlı joqarı isenimlilikten tısqarı jańa qosımsha 
imkaniyatlarǵa da iye esaplanadı. Uzatılǵan maǵlıwmatlar video, audio formata 
yáki elektron maǵlıwmat kórinisinde bolıwı múmkin bolǵanlıǵı sebepli uzatılıp 
atırǵan maǵlıwmatqa qarap uzatıw imkanın tańlaw múmkin. 
Apple Talk
protokolı Apple Computer kompaniyasınıń múlki bolıp, ol 
Macintosh kompyuterleri menen baylanıs ornatıw ushın jaratılǵan. TCP/IP sıyaqlı 
Apple Talk da protokollar kópliginen ibarat bolıp, olardan hár biri ISO/OSI 
modeliniń hár biriniń jumısı ushın juwapker esaplanadı. 
TCP/IP hám IPX/SPX protokollarınan parqlı Apple Talk protokolı fizik hám 
kanallı basqıshların ózi atqaradı.