Dvd-rom (digital video disk yoki digital versatile disk) – universal raqamli disk, video, audio va kompyuter formatidagi ma’lumotlar tashuvchisi. Bir tomonlama, bir qatlamli disklar 7 Gb

Videoma’lumotlarni siqish 
Videoma’lumotlarni siqishning asosiy ko’rinishlari:
- oddiy, real vaqt rejimida;
- simmetrik va asimmetrik;
- sifat yo’qotish yoki yo’qotmaslik holatida;
Videopotokni siqish yoki kadrlar bo’yicha siqish.
1. Oddiy siqish (real vaqt rejimida).
Ko’pchilik tizimlar videoni raqamlashtirish bilan bir qatorda ularni siqadi ham. Bu operatsiyani 
sifatli bajarish uchun maxsus quvvatli prossessor talab qilinadi, shu sababli ko’pchilik 
kompyuterlardagi video kiritish/chiqarish platalari to’liq metrajli videolarni tahrirlash 
imkoniyatiga ega emas va ko’pincha kadrlarni o’tkazib yuboradi. O’tkazib yuborilgan kadrlar 
videotasvirlar silliqligini buzadi. Bundan tashqari kadrlar o’tkazib yuborilishi ovoz va tasvir 
sinxronligini buzilishiga olib keladi. Shu sababli raqamlashtirishda qo’llanuvchi videoplata 
sekundiga 24 kadrdan kam bo’lmagan tezlikni ta’minlashi va kadr o’tkazib yubormasligi zarur. 
Bu tasvir buzilishiga yo’l qo’ymaydi.
2. Simmetrik va asimmetrik siqish.
Farq videoni siqish va dekompressiya uslubi bilan bog’liq. Simmetrik siqish 640x480 
razresheniya bilan sekundiga 30 kadr tezlikda videofragmentni namoyish etishni taqozo etadi, 
agar uni raqamlashtirish va yozish xuddi shu parametrlar bilan bajarilgan bo’lsa. Asimmetrik 
siqish – bu yetarlicha kattaroq vaqtda sekundiga videoni qayta ishlash jarayoni. Asimmetriklik 
darajasi odatda nisbat ko’rinishida beriladi. 150:1 nisbat siqilgan videoning bir minuti real 
vaqtdagi taxminan 150 minutga to’g’ri kelishini bildiradi. Asimmetrik siqish sifatli videoga va 
uning namoyishi tezligidagi optimallikka erishish uchun juda qulay va samarali uslub 
hisoblanadi. Lekin bu uslubda to’liq metrajli rolikni kodlash juda ko’p vaqt olishi mumkin, shu 
sababli ham bu kabi jarayonlar ixtisoslashtirilgan kompaniyalar tomonidan bajariladi.
42
3. Sifat yo’qotiladigan yoki yo’qotilmaydigan siqish.
Sifat yo’qotmasdan siqish usullari ko’p emas: ko’p uchraydigan baytlar kombinatsiyasi 
kichikroq bitlilariga yoki aniq qiymatlar ketma-ketligi kodlarga almashtiriladi. Siqish darajasi 

---

fayl tipi va uzunligiga juda bog’liq bo’ladi. Ixtiyoriy holatda ma’lumotlarga dekompressiya 
(manba ma’lumotlarini tiklash) uchun ma’lumotlar qo’shiladi. Shu sababli agar fayldagi 
ma’lumotlar tanlangan algoritmda yomon siqilsa, fayl hajmi hatto oshishi mumkin. Hatto 
muvaffaqiyatli holda ham sifat yo’qotishsiz kompressiyaning darajasi uncha yuqori bo’lmaydi. 
Ikki marta siqishning o’zi muvaffaqiyat. Shu sababli odatda video uchun sifat yo’qotish holati 
qo’llaniladi, go’yoki ko’zga sezilmas ma’lumotlar tashlab yuboriladi. Siqish koeffitsiyenti 
qancha yuqori bo’lsa, video sifati shuncha zarar ko’radi. Barcha siqish uslublari ba’zi sifat 
yo’qtishlarga olib keladi. Hatto ular ko’zga sezilarli darajada bo’lmasada, manba va siqilgan 
material orasida doim farq bo’ladi. Raqamli video bilan ishlashda professionallar siqish 
koeffitsiyentiga alohida e’tibor qaratishadi. Uni asimmetrik siqish koeffitsiyenti bilan 
chalkashtirmaslik kerak.
Siqish koeffitsiyenti – bu siqilgan va manba videomaterial ob’yektlari o’rtasidagi nisbatning 
raqamli ifodasi. Masalan, 181:1 koeffitsiyenti shuni bildiradiki, agar siqishdan so’ng olingan 
videotasvir hajmini birga teng deb olsak, u holda original 181 marta katta hajmga ega bo’ladi. 
Siqishda video sifati qo’llanilayotgan algoritmga bog’liq. Hozirgi kunda MPEG uchun standart 
nisbat 200:1 hisoblanib, unda uncha yomon bo’lmagan video sifati saqlanib qoladi. Motion-
JPEGning turli variantlari 5:1 dan 100:1 gacha koeffitsiyent bilan ishlaydi, garchi 20:1 darajada 
normal sifatli tasvirga erishish qiyin bo’lsada.
Bundan tashqari, video sifati faqatgina siqish algoritmiga bog’liq emas, sifat raqamli videoplata 
parametrlariga, kompyuter konfiguratsiyasiga va hatto dasturiy ta’minotga bog’liq bo’ladi. 
Videotasvirlarni raqamlashtirish uchun plata tanlanayotganda raqamli video parametrlarini 
boshqarish imkoniyatiga alohida e’tibor qaratish kerak. Videolarni raqamlashtirish va siqish 
uchun mo’ljallangan yaxshi tizim videotizimning texnik va dasturiy qismlari uchun muhim 
parametrlari ustida amallar bajara olishi kerak. Ko’pchilik hollarda videoning namoyish etish 
tezligi (kadrlar chastotasi/s) hal qiluvchi qiymatga ega bo’ladi, lekin bunday hollarda to’liq 
ekranli rejimda ishlashni rad etishga to’g’ri keladi. Boshqa hollarda esa sekundiga 15 kadrli 
tezlik yetarli bo’ladi, lekin bunda kadrlar sifati ideal bo’lishi lozim. Videolarni raqamlashtirish 
va siqish qurilmalari va dasturiy ta’minoti bu operatsiyalarni boshqara olishi kerak. Siqish 
uslublari juda ko’pchilikni tashkil qilishiga qaramasdan videolarni siqishning faqat MPEG 
(MPEG-1, MPEG-2 va MPEG-4) xalqaro standarti tan olingan.
4. MPEG texnologiyasida potokli video siqish uslubi qo’llaniladi, bunda har bir kadr alohida 
qayta ishlanmaydi, video fragmentlarning dinamik o’zgarishlari tahlil qilinadi va ortiqcha 
ma’lumotlarni yo’qotish amalga oshiriladi. Ko’pchilik fragmentlarda tasvir foni yetarlicha stabil 
qoladi, harakat esa oldingi fonda amalga oshiriladi. Shu sababli MPEG algoritmi siqishni manba 
(kalit) kadrini yaratishdan boshlanadi. Qolgan tasvirlarni tiklashda tayanch kadr vazifasini 
o’tagan holda ular navbati bilan har 10-15 kadrga ko’chirib boriladi. Faqat ular orasida 
joylashgan ba’zi tasvir fragmentlari o’zgarishga duch keladi. Aynan ana shu farq siqishda 
saqlanib qoladi. MPEG-texnologiyasini qo’llash natijasida ba’zi sifat yo’qotishga olib kelsada, 
200:1 dan ham yuqori siqish koeffitsiyentiga ega bo’lsih mumkin.
Videomontaj texnologik jarayonlari haqida
Shaxsiy kompyuterlarda videomontaj jarayoni hozirgi vaqtda uchta asosiy operatsiyani o’z 
ichiga oladi: raqamlashtirish, raqamlashtirilgan videoni qandaydir axborot tashuvchida saqlash 
va raqamlashtirilgan tasvirlarni dasturiy vositalar yordamida o’zgartirish.
Raqamlashtirish – bu analogli manba (masalan, videokamera) signalini raqamli shaklga 
aylantirish hisoblanadi. Raqamli videokameradan foydalanilganda bu operatsiyaga hojat 
qolmaydi, chunki bunda raqamlashgan signalga ega bo’lamiz. Almashtirish aniqligi ikkita asosiy 
xarakteristika: raqamlashtirish darajasi va diskretizatsiya chastotasiga bog’liq bo’ladi. 
Raqamlashtirish darajasi deganda kiruvchi signallar bo’linadigan amplitudalar bo’yicha darajalar 
soni tushuniladi. 256 darajaga bo’linganida ma’lumot yo’qotilmasligi aniqlangan. Diskretizatsiya 
chastotasiga raqamlanayotgan tasvir razresheniyasi bog’liq bo’ladi. Masalan, 720x576 
razresheniyeda diskretizatsiya chastotasi 13.5 MGsni tashkil qiladi.
Ikkinchi amal – raqamlangan tasvirning qaysidir axborot tashuvchida saqlanishi bo’lib, texnik 

---

tomondan jarayondagi eng murakkab amal hisoblanadi. Buning uchun turlicha ma’lumotlarni 
siqish texnik dasturiy uslublar qo’llaniladi.
Uchinchi amal – raqamlashtirilgan va siqilgan tasvir va ovozni dastiy vositalar yordamida 
o’zgartirish bo’lib, bu jarayon yakunida olingan natijani qiyinchiliksiz axborot tashuvchilarda 
saqlash mumkin bo’ladi. Bu amallar asosan kompyuter qurilmalari yordamida bajariladi.
43