I. M. Mustafayev O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Botanika instituti katta

Oddiy to‘pgullar
Sxemasi
Izohi
Sxemasi
Izohi
Shingil. 
Gullar gulpoyada 
gulbandlari yordamida 
navbat bilan joylash-
gan. Masalan, karam, 
jag‘jag‘, rediska.
Qalqoncha. 
Gullar gulpoyada tur-
li uzunlikdagi gulband 
orqali navbat bilan 
birikkan. Masalan, 
olma, nok.
Boshoq.
Gulpoyada band-
siz gullar ketma-ket 
joylashgan. Masalan, 
zubturum.
So‘ta.
Yo‘g‘on va uzun gul-
poyada bandsiz gullar 
joylashgan. Masalan, 
mak kajo‘xorining 
urug‘ chili gullari.
Soyabon. 
Gullar bir xil uzun-
likdagi gulband bilan 
gulpoyaning uchki 
qismida joylashadi. 
Masalan, piyoz, olcha.
Savatcha. 
Gulpoyaning kengay-
gan yuqori qismida 
bandsiz gullar joylash-
gan. Masalan, kunga-
boqar, qoqio‘t. 
Murakkab to‘pgullar
Murakkab shingil.
Asosiy gulpoya-
da joylashgan oddiy 
shingillardan iborat. 
Masalan, nastarin, tok.
Murakkab soyabon. 
Asosiy gulpoyaning 
uchki qismida oddiy 
soyabonchalar joylash
-
gan. Masalan, sabzi, 
bodiyon.
Murakkab boshoq.
Asosiy gulpoyada 
oddiy boshoqchalar 
joylashgan murak-
kab to‘pgul. Masalan, 
bug‘doy, javdar, arpa.
Gajak.
Asosiy gulpoya 
gul bilan tugaydi va 
shoxlanadi. Masalan, 
pomidor, kartoshka.
XULOSA CHIQARAMIZ
•
Yopiq urug‘li o‘simliklarda ko‘payishga xizmat qiladigan generativ organ – gul paydo 
bo‘lgan. Changlanish va urug‘lanishdan so‘ng guldan meva hosil bo‘ladi. Gul tuzilishi o‘sim-
likning qaysi taksonomik birlikka mansub ekanini aniqlashda foydalaniladigan mezonlardan 
biridir. 
YANGI BILIMLARNI QO‘LLAYMIZ
Bilish va tushunish
1. Gul qanday qismlardan tashkil topgan? 3. Changchi va urug‘chi qanday qismlardan tuzilgan?
2. Gulqo‘rg‘on qanday vazifani bajaradi? 4. Oddiy va murakkab gulqo‘rg‘onning farqi nimada?
Qo‘llash
1. Bir va ikki jinsli gullar tuzilishini tushuntiring va ularga misollar keltiring.

---

59
2. Rasmda berilgan gul tuzilishini o‘rganing. Gul tuzilishiga oid ma’lumotlarni 
aniqlang. 
A) gulqo‘rg‘on turi: 1) oddiy; 
2) murakkab;
B) urug‘chi soni: 1) bitta; 2) beshta;
3) ko‘p;
C) changchilar soni: 1) beshta; 2) oltita;
3) o‘nta;
D) gul formulasi: 1) Gk
5
Gt
5
Ch
5
U
1
; 2) Gk
4
Gt
4
Ch
4+2
U
1
; 3) Gk
5
Gt
5
Ch
∞
U
(5)
.