Moddalar almashinuvining fiziologik as
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
novateurpublication.org
glikogen sintez qilinishini ham kuchaytiradi. Glyukagon eg’ kislotalarining jigarda sintezini tormozlaydi va jigar lipazasini faollashtirib, yog’lar parchalani-shiga sharoit yaratadi.Glyukagon yurak muskul tolalari qo’zg’aluvchanligini o’zgartirmasdan, ularning qisqaruvchanligini oshiradi. Shunday qilib, glyukagon ta’siri ostida metabolizmda quyidagi o’zgarishlar sodir bo’ladi: 1) jigar va mushaklarda glikogenoliz faollashadi; 2) glyukoneogenez faollashadi; 3) lipoliz faollashadi va yog’lar sintezlanishi pasayadi; 4) jigarda keton tanachalari sintezi kuchayadi va ularning oqsidlanishi sekinlashadi; 5) to’qimalarda, ayniqsa jigarda oqsil parchalanishi va siydikchil hosil bo’lishi kuchayadi. Me’da osti bezidagi beta-hujayralar uzluksiz ravishda insulin ishlab chiqa-radi, ammo insulin sekresiyasining jadalligi doimo bir xil emas. Insulin va glyukagon sekresiyasi qondagi glyukoza miqdori bilan boshqariladi. Qonda glyu-koza miqdorining oshishi insulin ishlab chiqarishni kuchaytiradi. Qonda glyukozaning kamayishi esa insulin sekresiyasini tormozlab, glyukagon sekresiyasini kuchaytiradi. Me’da osti bezidagi alfa- va beta-hujayralarga glyukoza bevosita ta’sir etadi. Hazm jarayoni vaqtida insulin hosil qilish kuchayadi, nahorda esa kamayadi. Hazm jarayonida insulin sekresiyasining kuchayishi tufayli ichak devorlaridan hujayralarga qon bilan keltirilgan glyukozadan glikogen hosil bo’ladi. Insulinning qondagi konsentrasiya faqat uning sekresiyasiga bog’liq bo’lmasdan, insulinning parchalanishiga ham bog’liqdir. Jigar va skelet muskul- laridagi insulinaza fermenti insulinni parchalaydi. Jigardagi insulinaza ayniqsa faoldir. Qon jigardan bir marta oqib o’tganda undagi insulinning 50% igacha parchalanadi. Bundan tashqari insulin uning qondagi antogonistlari tomonidan nofaol holatga o’tkaziladi. Ulardan biri sinalbumin insulinning membrana o’tkazuvchanligiga ta’sirini to’xtatib qo’yadi. Somatotropin va buyrakusti gormonlari ham qondagi glyukoza miqdorini boshqaradi. XIX asrning oxirida me’da osti bezi olib tashlangan itda 4-5 soatdan so’ng siydik bilan qand ajratilishi aniqlangan. Siydik bilan qand yo’qotilishi oqibatida hayvon ozib qoladi, ko’p suv ichadi va ovqat yeydi. Mazkur itga me’da osti bezi ko’chirib o’tkazilsa bu o’zgarishlar yo’qoladi. Odamda ham me’da osti bezi gormonal funksiyasi pasayganda qandli diabet rivojlanadi. Glyukozaning qondagi miqdori sog’lom kishida taxminan 80-100mg% (0,8-1,0 g\l eki 4,4-6,6 mmol\l) bo’ladi. Qandli diabet hastaligida qonda glyukoza miqdori 200mg% gacha va undan ham ko’pga oshadi (giperglikemiya). Buning sababi shundaki, qonga o’tgan glyukoza to’qimalar tomonidan o’zlashtirilmaydi va jigar glikogeniga aylanmaydi. |