‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

4 .5 . Dispanserlar ishini tashkil qilish
Y u ra k -q o n to m iri, te ri-ta n o s il va b o sh q a b a ’zi b ir k asallik lar­
ning o ld in i o lish, u larn i davolash, kechishi va ta rq a lish in in g o ‘ziga 
xos x u susiyatlari borligini in o b atg a olib ularga q a rsh i k u rashishga 
ixtisoslashgan m u assa sala r tash k il q ilingan. D is p a n se rla r ixtisos­
lashgan m u assasalar orasida m u h im o ‘rin tutadi.
Y u q o rid a k o ‘rsatilgan kasalliklar su ru n k a li b o ‘lib, u z o q vaqt 
d a v o la sh n i, b e m o rla rn i h a r d o im k u z a tib tu ris h n i ta la b etad i. 
V enerik va sil kasalliklari esa b e m o r a tro fid ag i o d a m la rg a yuqishi 
m u m k u n . Sil va xavfli o ‘sm alarni barvaqt aniqlash davolash natijasi 
yaxshi b o ‘lish in i t a ’m in lay d i. Bu esa ju d a q iy in ish b o ‘lib, uni 
am alga o sh irish u c h u n m axsus ish shakli va uslubiga ega b o ‘lgan 
ix tiso slashtirilgan m u assasalar — d isp a n se rla r tash k il q ilin g an .
D ispanserlarda statsio n ar b o ‘lib, bem orlarga h a m poliklinikada, 
h am sta tsio n a rd a tu rli ixtisoslashtirilgan tibbiy y o rd a m (ju m la d a n , 
re a b ilita ts iy a q ilish ) k o ‘rsa tis h m u m k u n .V ilo y a t d isp a n s e rla ri 
tashkiliy va uslubiy m arkaz b o ‘lib, bem o rlarn i hisobga olish, m axsus 
m uassasalarda shu kasallikni davolash ishiga uslubiy rahbarlik qilish, 
tegishli tib b iy x o d im la rn i tay y o rlash , u larn i tash x is va davolash 
ish la rin in g yangi usu llari b ila n ta n is h tiris h , s a n ita riy a m ao rifi 
ish larin i o lib b o rish vazifalarini bajaradi.
R u h iy b e m o rla rg a m ax su s tiz im la r d a y o rd a m k o ‘rsa tila d i 
(psix o n ev ro lo g ik d isp a n se rla r, psix iatr k a b in e ti, b o la la r p sixiatrik 
sh ifo x o n a la ri, m ax su s n o g iro n la r uyi va h. k.). B u la r o rasid a
d is p a n s e rla r m u h im d ir. U n d a u c h a s tk a s h ifo k o rla ri, p a tro n a j 
tib b iy o t h a m sh ira si, m axsus k a b in e tla r, m e h n a t b ila n dav o lash
u sta x o n a la ri, s ta ts io n a rla r b o ‘ladi.
92

---

D is p a n s e r u su lin in g m u h im xusu siy ati k asallik n i b a rv a q t, 
y a ’ni o d a m hali bu kasallikni o ‘zida sezm agan v aq tid a aniqlashdir. 
B u vazifani bajarish b a rc h a tib b iy o t x o d im la rin in g vazifasidir. 
B irin ch i galda b u vazifa bilan u c h a stk a shifokori sh u g ‘ullanishi 
lozim . B iror kasallik b o r deb tax m in qilin g an b e m o rn i tekshirish 
u c h u n m utaxassis shifokorlarga y u b o rish k erak b o ‘ladi.
A holi g u ru h la rin i (b o lalar, o ‘sm irla r va k a tta la r) vaqti-v aq ti 
b ilan tib b iy o t k o ‘rigidan o ‘tkazish kasallikni bo sh lan ish davrida 
a n iq la s h im k o n in i b e ra d i. T ib b iy o t k o T ig i o ‘tk azish g a b a rc h a
sh ifo k o rla r ja lb qilinishi lozim . A gar b u k o ‘rikda sil va te ri-ta n o sil 
kasalligi, o rttirilg a n im m u n tanqisligi s in d ro m i (O IT S ), atip ik
p n e v m o n iy a b o r b e m o rla r a n iq la n sa, zu d lik d a u la r b ila n yaqin 
a lo q a d a b o ‘lgan kish ilar h a m tekshiriladi.
D av olash-profilaktika m uassasalari tekshiruv davom ida biro rta 
kasallik aniqlasa (sil, zaxm , xavfli o ‘sm alar va h.k.) bu haqda tegishli 
dispanserlarga m a ’lu m o t beradilar. A niqlangan va hisobga olingan 
b e m o rlarn in g dispanserga qatn ash i n a z o ra t qilib turiladi. U yerda 
b e m o rla r m u n ta z am davolanib, shifokorlar kuzatuvida b o ‘ladilar. 
Bu esa m az k u r kasalliklarga qarshi kurashishning m u h im shartidir.
D isp a n se rla r b e m o rlarg a ix tiso slashtirilgan dav o lash y o rd a- 
m in ig in a (p o lik lin ik a va sta tsio n a rd a ) k o ‘rsatib q o lm ay, ularga 
sanatoriylarga, sog‘lom lashtirish m arkazlariga y o ‘llanm a beradilar. 
B e m o rn in g tu rm u s h s h a ro itin i y a x sh ila sh ish la rig a d isp a n s e r 
p a tro n a j h a m sh ira lari k a tta y o rd am berad i. U bu bilan ch ek lan ib
q o lm a y , m ah alliy ken g ash lar, kasaba u y u sh m a la ri, tash k ilo t m a ’­
m u riy a ti o rq ali b e m o rn in g tu rm u sh va m e h n a t sh a ro itin i yax­
shilashga (yengilroq ishga o ‘tkazish, parh ez tao m la r berish, m oddiy 
y o rd a m k o ‘rsatish va h.k.) h a ra k a t qiladi. U b e m o r y aq inlari bilan 
ta n is h ib ularga k asallik n in g o ld in i o lish n i va b e m o rn i q an d ay
p arv arish qilishni tu sh u n tira d i.
D isp a n se rla r b o sh q a tibbiyot m uassasalari va tash k ilo tla r bilan 
a lo q a d a b o ‘lib, ishlab c h iq a rish d a , y o to q x o n ala rd a , o sh x o n alard a, 
b u tu n ja m o a o rasid a so g ‘lo m lash tirish c h o ra -ta d b irla rin i am alga 
oshiradi. Y urak-qon tom iri kasalligi katta yoshdagilar orasida ko‘proq 
u c h ra b , ularga kardiologik y o rd am k o ‘rsatish m u h im aham iy atg a 
ega. Kardiologiya xizm ati viloyat kardiologiya dispanserlari va boshqa
93

---

tibbiyot m uassasalaridagi kardiologiya b o ‘lim lari ham da kabinetlarida 
k o ‘rsatiladi. 0 ‘zb e k isto n d a kard io lo g iy a y o rd am i k o ‘rsa tish n i h a r 
to m o n la m a m u v o fiq lash tirib tu ris h n i R esp u b lik a ixtisoslashgan 
k ardiologiya m ark azi am alga o sh ira d i. O g ‘ir kasalliklari (m io k a rd
in fark ti) b o ‘lgan b e m o rla rn i rea b ilita tsiy a qilish u c h u n m axsus 
ixtisoslashtirilgan kardiologik san ato riy larg a yuboriladi.
Sil kasalligiga qarshi kurash b u jam iy at oldida turgan katta m uhim
vazifadir. Bu kasallik ju d a u z o q vaqt d a v o m etib , davolash va 
m eh n atg a yaroqsizlik varaqasiga nafaqa t o ‘lash u c h u n katta m ablag‘ 
sarflan ad i. S h u n in g u c h u n h a m silga q arsh i kurash tib b iy o t m u a s­
sasalari u c h u n m u h im d ir. Sil kasalin i a n iq la sh u c h u n o m m av iy
k o ‘rik d a n o ‘tk azish (a lb a tta re n tg e n d a n o ‘tish k erak) ishini tib ­
biyot m uassasalari am alga oshiradi. B ola o ‘n ikki yoshga to ‘lguncha 
yiliga b ir m a rta sil kasaliga sin a m a o lin a d i. B arch a tibbiyot m u a s ­
sasalarid a b ak terio lo g ik usul va im m u n o fe rm e n t tah lil usuli y o r- 
d a m id a kasallikni a n iq la sh n i jo riy q ilish m u h im d ir. Balgla m id a sil 
q o ‘zgatuvchisi b o ‘lgan k asallarni 2—3 o y sta tsio n a rla rg a yo tq izib
JS S T tavsiyasiga b in o a n k im y o -te rap iy a o ‘tk az m o q lozim . S o ‘ngra 
b e m o r b u tu n la y tu za lish i u c h u n 4 —6 o y k im y o -te ra p iy a n i d av o m
ettirish kerak. Sil bilan k asallangan o ila la r a lo h id a k v artiralar bilan 
ta ’m inlanishi lozim . U larn in g bolalari esa uzo q m uddatga sanatoriy 
va intem atlarga davolanishga yuboriladi.
S og‘liqni saqlash m uassasalari o ld id a tu rg a n m u a m m o la rd a n
biri alkogolizm ga qarshi kurashdir. A lkogolizm — ishlab chiqarishga, 
o d a m la r salom atligiga,oilaga k a tta z a ra r k eltiradigan kasallikdir.B u 
kasallikka q arsh i k u rash n a fa q a t so g ‘liq n i saqlash x o d im larin in g
ishi, balki m a h a lliy b o sh q a ru v o rg a n la rin in g , keng ja m o a tc h ilik
a h lin in g h a m ishidir.
A lk o g o lizm d a tibbiy y o rd a m k o ‘rsa tish n i m axsus nark o lo g ik
dispanserlar am alga oshiradi. U yerda kasallik aniqlanib, statsionarga 
y o tq iz ila d i. S p irtli ic h im lik la r ic h ish tu fayli p ay d o b o ‘lad ig a n
k a sallik lard a (sh ik a stla n ish la r, alk o g o l psixozi, su ru n k a li a lk o ­
golizm ) m e h n a tg a layoqatsizlik varaq asi b erilm ay d i, u n in g o 'rn ig a
m a ’lu m o tn o m a b e rilad i. A lk o g o liz m va n a rk o m a n iy a g a q a rsh i 
k u ra sh d a ah o li o ‘rta sid a ken g k o ‘lam d a sa n ita riy a m aorifi ishlari 
olib b o rish m u h im a h a m iy a tg a ega.
94

---

T anosil kasalliklari an iq lan g an b e m o rlar soni keyingi vaqtda 
k o ‘paym oqda. T anosil kasalliklariga qarshi kurashni tuzilishi va 
vazifalari qayta ko‘rib chiqilgan teri-tanosil kasaliklari dispanserlarida 
am alga oshiriladi. K asallarni faol tarzd a aniqlash, m uayyan aholi 
guruhini har to m o n lam a tekshiruvdan o ‘tkazish, kasallik o ‘chog‘idagi 
ish la rn i k u c h a y tirish , kasallar bilan a lo q a d a b o i g a n shaxslarni 
an iq lab tekshirib ko ‘rish, aholi orasida keng sanitariya m aorifi ish­
larini olib borish b u m uassasalarning am alga oshiradigan asosiy 
tadbirlaridir. T anosil kasalliklari bilan kasallangan bem orlarga tashxis 
q o ‘yish va davolashda yagona yondashuv b o ‘lishi kerak. Bu ishni 
am alga oshirishda R espublika T eri-tanosil kasalliklari ilmiy tadqiqot 
institutining tashkiliy va uslubiy m arkaz sifatidagi faoliyati m uhim dir.
T a n o sil kasalliklariga q arsh i b irla m c h i p ro filak tik an i k u chay- 
tirish d a b a rc h a so g ‘liq n i saqlash m uassasalari b ila n birga b oshqa 
id o ra va ta sh k ilo tla rn i h a m ja lb qilish kerak. Bu o ‘rin d a joylardagi 
id o ra la ra ro k o m issiy alarn in g ishini ja d a lla sh tirish m u h im d ir.
O n k o lo g ik k asalliklar so n i o rtm a y o tg a n b o ‘lsa -d a , u larn i III 
va IV b o s q ic h d a a n iq la s h b a rc h a k a sa llik la rn in g 60 fo iz id an
k o ‘p ro g ‘ini tashkil etm o q d a. Bu esa onkologik m uassasalar va u m u ­
m iy tib b iy o t m u assasalarin in g ushbu sohadagi ishlari q o n iqarsiz 
ek a n lig in i k o ‘rsatad i. R espublika o n k ologiya va radiologiya ilm iy 
m arkazi rahbarligida o ‘sm a kasalliklarining birlam chi va ikkilam chi 
p ro filak tik asi, kasallikni barv aq t an iq lash an d o z ala ri, kasallikka 
tashxis q o ‘yish va d a v o la sh n in g y agona usullari ishlab chiqilib, 
joriy qilinishi lozim . A holi orasida keng ko ‘lam dagi sanitariya maorifi 
ish larin i tash k il q ilish h a m ah am iy atg a ega.