Жаxон географияси маърузалар

Mavzu: Polsha Respublikasi. 
 
PXR 1989 yil oxirlaridan Polsha respublikasi deb atala boshlangan.Maydoni 324 
ming km
2 
. Territoriyasi shimoldan janubga 650km, g’arbdan sharqqa 700km ga 
cho’zilgan.Siyosiy geografik o’rnining asosiy xususiyati sobiq sosialistik davlatlar 
bilan o’ralganligi (ular 7ta).Iqtisodiy geografik o’rnining muhim xususiyati Pol
ь
sha 
territoriyasi geografik kenglik va uzunlik yo’nalishidagi tranzit yo’llar chorrahasida 
joylashganligi 
va 
500 
kmdan 
ortiq 
masofada 
dengiz 
bilan 
chegaradoshligi.Shuningdek EIH mamlakatlariga yaqin qo’shni bo’lib, ular bilan 
havo, quruqlik, suvlik orqali savdo-sotiq qilish imkoniga ega. 2004 yil EIH ga a’zo 
bo’lgan. 
Aholisi. 38,6 mln (2003 yil), 38,1 mln. kishi (2006 yil) bo’lib, 98,5 %ini polyaklar 
tashkil 
etadi.Ulardan 
tashqari 
ukrainlar, 
beloruslar 
va 
litvaliklar 
ham 
yashaydi.Tug’ilish koeffisenti 10%
0
, o’lim 9%
0
. 1ayolga 1,3 bola to’g’ri keladi.15 

---

81 
yoshgacha bo’lganlar 18%, 64 yoshdan yuqori bo’lganlar 13%. O’rtacha umr 70-78 
yosh.YAMD 9370 dollor (2001y.)
2-jahon urushi oqibatida aholisi 6 mln. kishiga, ya’ni 22%ga kamaydi, jinsiy tarkibi 
o’zgardi. Urushdan so’ng mamlakat aholisining joylashuviga ichki migrasiyaning 
ta’siri kuchli bo’ldi.Urbanizasiya darajasi yuqori sur’at bilan o’sdi, hozirda mamlakat 
aholisining 63%i shaharlarda yashaydi.Yirik shaharlari: Varshava-1,6 mln., Lodz-
818000, Krakov, Vroslav, Poznan, Gdansk, Shesin (1996y.). 
Mamlakat ma’muriy jihatidan 16 ta voevodlikka bo’linadi.Asosiy siyosiy 
partiyalari: 
1.Polsha Birlashgan ishchi partiyasi-1948 yil tashkil topgan. 
2.Birlashgan dehqonlar partiyasi-1949 yil tashkil topgan. 
3.Demokratik partiya-1939 yil tashkil topgan. 
4.Milliy tiklanish vatanparvarlik harakati uyushmasi. 
2-jahon urushi natijasida Polsha o’z milliy boyligining 45%ini yo’qotdi, mamlakat 
ekonomikasi butunlay izdan chiqib ketdi (chunki 7 yil urush). 
Sanoati tarkibida ro’y bergan eng muhim o’zgarish unda mashinasozlik bilan 
ximiya sanoatining salmog’ining ortishi bo’ldi. 
Polsha sanoatining territoriyalarda to’planganligi bilan ajralib turadi.Sanoatning 
katta qismini janub voevodliklarda to’planganligi harakterli. 
Polsha Si, sof oltingugurt, toshko’mir miqdori jihatidan Yevropada oldingi 
o’rinlarni egallaydi.Masalan: toshko’mir qazib olishda dunyoda 4-o’rinda, aholi jon 
boshiga nisbatan ko’mir qazib olishda esa 1-o’rinda turadi.Qo’ng’ir ko’mir, osh tuzi, 
polimetal zapaslari jihatidan Yevropada oldingi o’rinlarda turadi.Biroq temir, neft, 
fosforit kam. 
Polsha energetikasining asosi toshko’mir va qo’ng’ir ko’mir.Toshko’mir qazib 
chiqarishning deyarli hammasi Yuqori Sileziya havzasida to’plangan.Bu erdan 
energetika 
ko’miri 
ham, 
kokslanadigan 
ko’mir 
(anrosit) 
ham 
qazib 
chiqariladi.Keyingi yillarda mamlakat sharqidagi Lyublin havzasini o’zlashtirish 
boshlandi. 
Neft 
va 
tabiiy 
gazga 
bo’lgan 
ehtiyojini 
asosan 
MDH 
hisobiga 
qondiradi.”Do’stlik”. 
Qora metellurgiya sanoati chet el temir rudasiga muhtoj.Eng yirik qora 
metallurgiya korxonalari Krakov, Kotovise.Temir rudasini KMA va Krivoy Rogdan 
oladi. 
Polsha mashinasozligi-ko’mir sanoati uchun mashinalar, bug’ qozonlari, 
stanoklar, ximiya va qand zavodlari uchun jihozlar, passajir va yuk vagonlari, dengiz 
kemalarini ishlab chiqaradi.Mashinasozlik korxonalari asosan Varshava, Poznan, 
Vroslav, Gdanskda to’plangan. 
Ximiya sanoatida yaqin vaqtlargacha o’g’itlar ishlab chiqarish ustun edi. So’ngi 
yillarda ko’mir ximiyasi asosida organik sintez ximiyasi tez o’smoqda. Uning asosiy 
zavodlari Yuqori Sileziya havzasi rayonida joylashgan. Neft – ximiya korxonalari 
“Do’stlik” tevaragida joylashgan. 
To’qimachilik Lodz rayonida eng yaxshi rivojlangan. 
Qishloq xo’jaligi. Mamlakat hududining asosiy qismi pasttekisliklardan iborat. 
Hududining 46 % i haydalgan yerlar bo’lib, qadimdan dehqonchilik qilinadi. Polsha 

---

82 
dehqonchiligida javdar, kartoshka eng ko’p ekiladi. Pol
ь
sha butun dunyoda bu 
ekinlardan olinadigan hosilning ¼ qismini beradi, ularning yalpi hosili jihatidan 
MDH dan keyin turadi. Bug’doy, qand lavlagi yetishtirish katta ahamiyatga ega. 
Yiliga 26 mln t. (1987 y.)dan hosili olinadi. Donli ekinlarning o’rtacha hosildorligi 
31 sentnerni tashkil etadi. Mamlakatda zig’irchilik, bog’dorchilik va karam 
yetishtirish yaxshi rivojlangan. Chorvachilikda qoramolchilik va cho’chqachilik 
alohida ajralib turadi, lekin ularning rivojlanishiga yaylovlarning (hududining 13% 
ini tashkil etadi) etmasligi to’sqinlik qiladi. 
Transportining asosiy turi temir yo’llardir. Uzunligi 27000km. Temir yo’llarining 
yuk oboroti jihatidan Polsha Xorijiy Yevropada 1-o’rinda turadi. Temir yo’llarda 
asosan toshko’mir va temir rudalari tashiladi. 
Iqtisodiy geografik jihatidan Pol
ь
sha 3 qismga bo’linadi: 
1.
Janubiy Polsha. Mamlakatning eng muhim industrial bazasi “Qora Sileziya” 
aglomerasiyasi joylashgan. Kotovise, Krakov, Vroslav kabi shaharlar joylashgan. 
2.
O’rta Polshada yirik sanoat shaharlari: Varshava, Lodz, Poznan joylashgan. 
3.
Shimoliy Polshada asosan qishloq xo’jaligi va dengiz xo’jaligi rivojlangan. 
Asosiy shaharlari: Shesin, Gdansk. 
Tashqi savdosi asosan qo’shni mamlakatlar bilan olib boriladi. Asosiy eksporti: 
mashina va uskunalar, dengiz kemalari, toshko’mir, mis, oltingugurt, to’qimachilik 
buyumlari, kartoshka, karam. Asosiy importi: Temir rudasi, neft, gaz. 
Pul birligi – zolotiy.