2 Mazkur majmuada “Fan va texnika” faniga doir me’yoriy ta’minot (o‘quv dasturi, ishchi fan dasturi), ta’lim texnologiyalari o‘z aksini topgan. Ushbu o‘quv-uslubiy majmua oliy ta’lim muassasalarining professor- o‘qituvchilari uchun tavsiya

Partugallardan Bertalomeo Diash 1486 yil Afrikani aylanib o`tib, Xind 
okeaniga chiqdi. Afrikani janubiy burnini YAxshi Umid Burni deb ataldi. 
1492 yil 12 oktyabr kuni Xristofor Kolumb (1451-1506 y.y.) Xindistonni kashf 
etdim degan edi. Aslida u italiyalik Paolo Toskanelli xaritasi asosida Sal’vador, 
Bagam arxipelagi va Amerika qit`asini kashf etgan edi. 1498 yilda bu xatoni Amerigo 
Vispuchchi aniqlagan. SHu yili Vasko da Gama tomonidan Xindiston yulini ochdi.
1519 – 1522 yillarda Fernad Magelan uzining «Viktoriya» kemasi bilan 
dunyoni birinchi marta aylanib chiqdi. 
U Filipin, Zond arxipelagi, Magelan bo`g`ozini kashf etdi.
1567 yil Solomon orollari, 1595 yil Markiz orollari, 1606 yil YAnzons 
Avstraliya va YAngi Gvineyani kashf etdi. 1642-1644 yil Abel’ Tasman Tasmaniyani 
kashf etdi. 1648 yil Semen Dejnev Sibirga sayoxat, shved sayoxatchisi Vatusom 
Bering Bering bug`ozini kashf etdi. 
Geografik kashfiyotlar va mustamlakalarni bosib olishi Yevropa mamlakatlarida 
tovar ishlab chiqarishning o`sishiga yordam berdi. Ilmiy bilimlarni rivojlanishi 
Yevropada sanoat va savdoning yuksalishiga, moliya sohasida bank va kredit 
ishlarida yangicha uslublar yaratilishiga imkon berdi. Bu esa Kapitalizmga ilm – fan, 
sanoat inqiloblariga va ma`rifatparvarlar g`oyalarini yuzaga kelishiga olib keldi.

---

27 
Olam va odamni bilish uchun harakat qadimgi YUnonistonda mil.av. VI-VII 
asrlarda ikki oqimni vujudga kelishida va ular urtasida kurashni boshlanishiga olib 
keldi.
Fizik va matematik Fales butun olamning asosini suv tashkil etadi deb 
hisoblagan. Uning shogirdi Anaksimen birlamchi materiya deb – apeyron – butun 
mavjudotning ibtidosidir deb hisoblagan.
Anaksimandr olamning asosi – xavo, «efirdir». U butun mavjudotga singib 
keltirib chiqargan.
Ular Milet maktabi faylasuflari edi. Uzining soddadilligiga qaramay, bu falsafa 
katta qimmatga ega, chunki xudolarni yaratuvchilik kuchi emas, balki birlamchi 
materiyaning rivojini olamni asosi deb hisoblardi. Bo`lar tabiatni urganganlar. 
Olamni asosi tabiat emas, balki ideyallar deb fikr bildirgan, idealistlardan biri 
Pifagordir. Mil.av. VI asrda Sitsiliyada yashagan. U sonlarni urgangan, u grek 
matematikasisning asoschisidir. Olam muayyan sonlar va larning munosabatlaridan 
iborat bo`lib kurinadi.
Anaksagor: U hamma jismlar eng mayda zarralarning tegishli sifatidan, xavo-
eng mayda xavo zarralaridan, go`sht-eng mayda go`shtdan iborat deb hisoblaganlar.
Demokrit (er.av 370-460 y) butun koinot modda jihatidan bir xil, xajm, shakl 
jihatdan har xil bo`lgan zarra atomdan iborat deb fikr bildirgan.
Arastu (mil.av. 322-384 y) u materializm bilan idealizmni qo`shib yuborgan. 
Real sur`atdagi olamni tan olgan.
Ma`lumki inson uz qiziqishi va ehtiyojlarini qondirish maqsadida qadim 
zamonlardan boshlab dunyoni bilishga harakat qilgan.
Jamiyat taraqqiyoti yuksalib borishi bilan kishilarning bilim doirasi kengayib, 
tafakkuri rivojlanib borgan. Boshqacha aytganda bilimlar tizimi insoniyat 
taraqqiyotini harakatlantiruvchi mexanizmga aylantirgan.
Qadimgi dunyo tarixidan xabardor bo`lgan kishilar mil.av. II-VIIasrlarda 
YUnoniston va Rimda fan va madaniyat taraqqiy etgan deb hisoblashadi. Barcha 
«fanlar onasi» falsafa ham rivojlangan. Mil.av. VI asrda «Ritorika» (notiqlik) va 
«politika» (siyosat) kabi fanlar falsafadan ajralib chiqdi. Insoniyat fani tarixida 
keyingi bosqichlarda falsafa tarkibidan matematika, fizika ajralish jarayoni boshlandi. 
Qadimgi Rim imperiyasida I qurilish tehnikasidan qo`llanmalar paydo bo`ldi. 
Ulardan birini iyunning zamondoshi Vitruviy Pollion yozgan. Uning «Arxitektura» 
haqida degan traktatuda binokorlik mexanikasiga oid bilimlar sistemasi bayon 
qilingan. erammizning I asr oxirilarida boshqa bir muallif Frontin «Osma quvurlar 
to`grisida» deb nomlangan gidrotexnikaga oid qo`llanma tuzgan.
Tabiat fanlari soxasidagi kashfiyotlar va texnika sohasidagi muvaffaqiyatlar 
bilan birga eramizning II asridayok madaniy taraqqiyot nishonalari hamda paydo 
bo`la boshlagan.
Aleksandriyalik Museyoni imperiyaning astronomiya bilimlariga oid markazi 
bo`lib qolavergan. eramizning II asrida u erda geograf Klavdiy Ptolomey rahbarlik 
rolini o`ynagan. U «Geografiya» nomli asar yozgan. Ammo Ptolomey astronomiya 
soxasida Aristrax–Samosskiyning ajoyib ilmiy muvaffaqiyatlaridan va mavjudotni 
tushunishda u kashf etgan geliotsentrik nazariyani qabo`l qilishdan bosh tortgan. 
Buning urniga u quyosh sistemasining markazi Er, Quyosh va osmondagi boshqa 
jismlarning hammasi er atrofida aylanadi degan nazariyani taklif etgan. Bu xato 

---

28 
nazariyani Aleksandriyalik olimlar ham qabo`l qilishgan. Eramizning III asrida Rim 
imperiyasida astrologiya mashhur bo`lgan. Buni ular Mesopatamiyadan uzlashtirgan. 
Eramizning IV – V asrlaridagi antik madaniyat va fan arboblari uning 
tushkunlikka yuz tutishining oldini ola bilmagan bo`lsalarda, ularning zur berishi 
tufayli bu hazina kelgusi avlodga meros bo`lib qolgan.