2 Mazkur majmuada “Fan va texnika” faniga doir me’yoriy ta’minot (o‘quv dasturi, ishchi fan dasturi), ta’lim texnologiyalari o‘z aksini topgan. Ushbu o‘quv-uslubiy majmua oliy ta’lim muassasalarining professor- o‘qituvchilari uchun tavsiya

TASVIRIY SAN`AT 
Realist rassomlardan biri XVIII asr oxiri XIX asrning birinchi yarmida 
yashagan buyuk ispan rassomi Fransisko Goyya «Kuzgolonchilarni otish», «Zur 
jasorat». Frantsuz rassomi ejen Delakura tasviriy san`atdagi romantizmning taniqli 
vaqillaridandir. «Xiss orolidagi kirgin». 
Arxitektura. Me`morchilik jamiyat ayniqsa davlatlar va jamoat va ahamiyatiga 
ega bo`lgan hashamatli binolar qurishda ayniqsa katta ahamiyatga ega. XVII-XVIII 
asrninig birinchi yarmi arxitekturasida dvoryanlar klassitsizmi va barakko uslubi 
hukumronlik qildi. Versaldagi ajoyib saroylar mutanosib ustunlari, pesh ayvonli, 
to`g`ri chiziqlari bilan asosan qadimgi Rim binolarini eslatadi. Yevropaning bir qator 
mamlakatlarida ayniqsa Germaniya, Gollandiya va Pol’shada XVII asr va XVIII 
asrning boshlarida boshqacha uslub topdi, u erda juda ko`p karnizlari, xammomlari, 
tokchalari va burtmalari va cherkovlar qurildi. XVII-XVIII asrlardagi bu arxitektura 
uslubi barakko nomi bilan mashxurdir. Sanoat uzgarish natijalari san`atining barcha 
turlariga shu jumladan uz ta`sirini kursatadi. 1640-1870 yillar, ya`ni yangi tarixning 
birinchi davri fan va texnikasining yutuqlari davri desak mubolag`a bo`lmaydi. 
Sanoat to`ntarilishni boshlanishi. Dastlab to`quvchi keyinchalik mexanik bo`lib 

---

88 
ishlagan Jon Key 1733 yilda uchar moki ixtiro qildi. Keyingi ixtirosi eni kengroq 
gazlama to`qishga imkon berdi. Bundan tashqari to`quvchilarni mehnat 
unumdorligini ikki barobar oshdi, endi dastgox yonida bir kishi emas, balki ikki kishi 
ishlaydigan va moki tezroq harakat qiladigan bo`ldi. Ip gazlama ishlab chiqarish 
jadallashganligi sababli kalava ip etishmay qola boshladi. Yigiruv ishini 
takomillashtirish uchun yigiruv mashinasini yaratish kerak bo`lib koldi. To`quvchi va 
duradgor Jens Xargrivs 1765 yilda haqiqiy muvaffaqiyatga erishdi. U yaratgan 
mashinasini qizini nomi bilan Jenni deb atagan charx ipini tortish va pishitish ayni 
vaqtda ta`minlanadigan mexanizm edi. Yigiruvchining mehnat unumdorligi 18-20 
barobar oshdi. endi tikuvchilik orqada qola boshlagan edi. 1784 yilda edmir Kortrayt 
mexanik tikuv dastgoxini ixtiro qildi. Tikuv mashinalarini ixtirosini qilib olgan 
ishbilarmon korchalon Richart Arktrayt 1791 yilda bir korxonaga asos soldi. Unda 
Jenni singari mashinalar suv parragi yordamida aylantirilar edi. endi bu manifaktura 
emas tarixdagi birinchi fabrika sanoat korxonasi edi. Daryo buyida emas istalgan 
joyida dvigatel’ yordamida mashinalarni harakatga keltirish uchun harakat boshlandi. 
Bug` mashinasi mana shunday dvigatel’ bo`ldi. Uni Glazgodagi universititetning 
lobaranti mexanigi Jems Uatt yaratdi va 1784 yilda uni takomillashtirdi. Bug` 
mashinasini ixtiro qilinishi fabrika va zavodlardagina emas transport uchun ham 
yangi dvigatel’ yaratdi. Paravozlar XIX asrda amaliy ravishda qo`llanila boshlandi, 
endi ular metall izida yura boshladi. Bu esa paravozni og`ir bo`lishiga qaramay uni 
vagonchalar sistemasini tez tortishga imkon berdi. Utekarning o`g`li uz uquvi bilan 
hunar urgangan injener Jorj Stefenson 1814 yilda soatiga 10 km tezlikda 8 ta vagonna 
tortib yuradigan birinchi paravozni yaratdi. Temir yo`llar keyinroq XIX asrning 20 
yillarida kura boshlandi. Bug` mashinasini kemaga urnatib va eshkakli charxlar bilan 
ta`minlab undan suvdan qatnash uchun foydalanish mumkin edi. 1807 yilda mexanik 
Robert Fulton Amerikada eshkakli charxlari bo`lgan. Paraxodni qurib sinab kurdi. 
XIX asr transport sohasida hamda temir va bug` asri bo`lib keldi. 1830 yilda jaxonga 
332 km temir yo`l bo`lib, bu yo`llarning katta kismi Angliyag`da edi. 1825 yildayok 
Angliyada dunyoda birinchi temir yo`l qurilgan. XX asrning 20 yillarida bug` 
mashinalari bilan harakatga keltiriladigan g`ildirakli daryo paraxodlaridan keng 
foydalanila boshladi. Keyinroq 30 yillarning oxirlarida g`ildirakli paraxodlar okean 
orqali Hindiston va Amerikaga qatnay boshladi. Keyinchalik g`ildiraklar urnini 
eshkak vintlar egallay boshladi. XVIII asrning 80 yillaridayok frantsuz uchuvchilari 
Mangol’fe issiq xavo to`ldirilgan xavo sharida parvoz qildilar. Keyinchalik Parijda 
vodorod bilan to`ldirilgan aerostatlar sinovidan o`tkazildi. XVIII asrdagi frantsuz 
revolyutsiyasi davrida ularda jang maydoni kuzatish uchun harbiy maqsadlarda 
foydalanilgan. Aerostatlardan sakrash uchun parashyut ham ixtiro qilingan. Aloqa 
vositalari ham takomillashtiriladi. Qadim zamonlardan ma`lum bo`lgan optik telegraf 
urniga simli telegraf tarqaldi. Morze alifbosi ixtiro qilindi. Xarf bosuvchi qurilmalar 
yaratildi. XIX asrning urtalarida quruqlikdagi telegraf liniyalardan tashqari suv osti 
kabellari ham yotqizila boshlandi. Angiyadan Amerikaga Atlantika Okeani orqali 
dastlabki telegraf kabeli 60 yillar oxirida o`tkazilgan edi. Telegrafning vujudga 
kelishi yangi tarixni birinchi davrida elektrdan amalda foydalanishning asosiy sohasi 
bo`ldi.