1-maruza doc

---

1
MA’RUZA 
№
1
Mavzu: Ma’lumotlar intellectual tahlili asosiy tushunchalari va tasnifi
Reja:
1. Kirish
2. Asosiy tushunchalar va ta’riflar,
yo’nalishlari
Tayanch so’zlar va iboralar: data mining, axborotli portlash, sinflashtirish,
klasterizasiya, regressiya, assosiativ qoidalar, tasodifiy masalalar, o’qituvchili
o’rgatish, o’qituvchisiz o’rgatish, ma’lumotlar bazasi, database, mashinali o’qitish,
sun’iy intellekt, intellectual tizimlar, statistika, big data, SQL, bilim, ma’liumot,
axborot, timsollarni tanish, analitik tizimlar.
Keywords and phrases: data mining, information explosion, classification,
clustering, regression, associative rules, random problems, teacher training,
teacherless training, database, database, machine learning, artificial intelligence,
intellectual systems, statistics, big data, SQL, knowledge, data, information, symbol
recognition, analytical systems.
Ключевые
 
слова
 
и
 
фразы
: 
интеллектуальный
 
анализ
 
данных
,
информационный
 
взрыв
, 
классификация
, 
кластеризация
, 
регрессия
,
ассоциативные
 
правила
, 
случайные
 
задачи
, 
обучение
 
с
 
учителя
, 
обучение
 
без
учителя
, 
база
 
данных
, 
база
 
данных
, 
машинное
 
обучение
, 
искусственный
интеллект
, 
интеллектуальные
 
системы
, 
статистика
, 
большие
 
данные
, SQL,
знания
, 
данные
, 
информация
, 
распознавание
 
образов
,
аналитические
 
системы
.
1. Kirish
Respublikamizda olib borilayotgan tub iqtisodiy islohotlar ta‘lim sohasida ham
izchil va uzluksiz o‘zgarishlarni amalga oshirishni taqozo etmoqda. Iqtisodiyotning
bozor munosabatlariga o‘tishi kadrlarni tayyorlash sohasida jahon andozalarga mos
ravishda tub o‘zgarishlar qilinishini talab etadi. Ma‘lumki, firmalar, korxonalar va
tashkilotlarning samarali ishlashini undagi mavjud bo‘lgan malakali va bilimli
xodimlar ta‘minlaydi. Shu jihatdan hozirgi vaqtda malakali va ishbilarmon
xodimlarni shakllantirishga erishish muhim ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyat kasb
etadi[1,3].
Axborot tizimining keng tarmoqda yoyilishi aholining ijtimoiy-iqtisodiy
sohalarni rivojlantirish borasida ishlab chiqilgan Prezident va Vazirlar
Mahkamasining qarorlari, farmoyishlaridan o’z vaqtida xabar topishiga va uning
mag’zini anglashiga hamda amalda tatbiq etishiga keng yo’l ochib bermoqda [2].

---

2
Bu 
ma’ruzada 
ma’lumotlarning 
intellektual 
tahlili 
fanining 
asosiy
tushunchalari, fanning maqsadi va vazifalari hamda fanning istiqbollari va
muammolariga 
bag’ishlangan. 
Ma’lumotlarning 
intellektual 
tahlili 
tadqiq
etilayotgan ma’lumotlar haqida yangi bilimlarni olishga ruxsat beradigan unumli va
foydali qonuniyatlarni izlash bilan bog’langan. Ma’lumotlar tahlili usullariga
bo’lgan qiziqish katta hajmli axborotlarni to’plashga ruxsat beradigan ma’lumotlarni
yig’ish va saqlash vositalarining rivojlanishi orqali paydo bo’ldi. Inson ish
faoliyatining turli sohalarida faoliyat olib borayotgan mutaxassislar oldida,
to’plangan ma’lumotlarni qayta ishlash, ularni bilimga aylantirish haqidagi savollar
paydo bo’la boshladi. Avvaldan ma’lum bo’lgan statistik usullar ma’lumotlarni
qayta ishlash bo’yicha ehtiyojlarning ma’lum bir qismini yopishi mumkin edi,
xolos. Bunday hollardan esa ma’lumotlarning intellektual tahlili usullari alohida
dolzarb vazifaga ega ekanligi kelib chiqadi. [6-8]
Bu usullarning o’ziga xos xususiyati shundan iboratki, an’anaviy usullar
o’rnatilgan qonuniyatlarda parametrik baholashning asosiy ko’rinishlari bilan
shug’ullanayotgan bir vaqtda, ular ma’lumotlarga yopiq (ichki) qonuniyatlarning
sonini va xarakterini o’rnatadi.
Ma’lumotlarning intellektual tahlili – tadqiq etilayotgan ma’lumotlarda yopiq,
unumli va foydali qonuniyatlarni izlash va yoritishni o’rganadigan ma’lumotlarni
qayta ishlashga tegishli bo’lgan bilimlar sohasi hisoblanadi. Ma’lumotlarning
intellektual tahlili usullari axborotli portlash nomini olgan hodisa orqali rivojlangan.
Axborotli portlash – inson ish faoliyatining turli sohalarida yig’ilgan va hisoblash
texnikasi vositalarining, xususan ma’lumotlarni saqlash vositalarining rivojlanishi
bilan bog’langan axborotlar miqdorining oqimli o’sishidir. Axborotli portlash
tekshiruvlaridan biri mavjud usullar yordamida (asosan statistik) yig’ilayotgan
axborotlarni qayta ishlanishining imkonsizligidan paydo bo’ldi. Ma’lumotlarni
intellektual tahlilining an’anaviy usullardan asosiy farqi, boshqa usullar ma’lum
bo’lgan qonuniyatlarni parametrik baholash bilan shug’ullanayotgan bir vaqtda,
yopiq qonuniyatlarni uning yordami orqali ma’lumotlarda aniqlash bilan
bog’langan. Intellektual tahlil vazifalari izlanayotgan qonuniyatlar bo’yicha
guruhlarga bo’linadi. Ularga quyidagilar kiradi: [10-15]