O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti L. A. Botirova, D. M. Tagayeva

 
2.
 
Yalpizdoshlar 
(
Lamiaceae
)
oilasining o’ziga xos morfologik va biologik 
xususiyatlarini yozing.
 
3.
 
Zubturumdoshlar
(
Plantaginaceae
)
oilasining o’ziga xos morfologik va 
biologik xususiyatlarini yozing.
 
4.
 
Qoqidoshlar (
Asteraceae
) oilasining o’ziga xos morfologik va biologik 
xususiyatlarini yozing.
 
5.
 
Yalpizdoshlar, Zubturumdoshlar, Qoqidoshlar oilalarining tarqalish hududlari 
bilan tarnishing.
 
6.
 
Farmatsevtika sanoatida Respublikamizda qo’llaniladigan uch oila turlari 
dorivorlk xususiyati haqida ma’lumot to’plang. 
 
Qisqacha nazariy ma’lumotlar 
Yalpizdoshlar yoki labguldoshlar eng katta oilalardan biri hisoblanadi. Deyarlik 
butun yer shariga tarqalgani. Ayniqsa o'rta yer dengizi mamlakatlari florasida ko'p 
turlari uchraydi. Bu o'simliklar Kanar orollaridan to g'arbiy ximolaygacha bo'lgan 
xududlarda keng tarqalgani.Oila vakillarining xayotiy shakli o'tlar, chala butalar va 
butalardan iborat tropikda va subtropikda, labgullilarni ko'p sondagi ksyerofit turlari 
uchraydi. Shu bilan birga o'rmonlarda, o'tloszorlarda ko'plab mezofit turlar tarqalgani. 

---

42 
Poyalari tik o'suvchi, to'rt sirrali xisoblanadi. Barglari oddiy, yonbargsiz, butun 
sirrali ba'zan patsimon sirsilgan, harama-harshi joylashadi, siyrak xollarda mutovka 
bo'lib joylashadi.Poyalari va barglari efir yog'i chikaruvchi bezsimon tuklar bilan 
qoplangan. 
Gullari zigomorf bo'lib ikki jinsli barg so'ltig'idan chisib bitta ko'pincha ikkiga 
ajralgangajak bo'ladi. Tupguli shingil, boshcha supugisimon bo'lishi mumkin. ikki 
harama-harshi bargso'ltig'idan chissan gullar o'zaro birlashadi, natijada doira to'p gul 
vujudga keladi. Gullari ko'pincha ikki labli. 
Gulqo’rg'oni zigomorf, besh a'zoli, kosacha bargi besh tishli, tutashgan ba'zan 
ikki labli,ustki labi uchta bargchali, ostkisi ikki bargchali bo'ladi. Gultoji odatda beshta 
ikki labli, ostkisiuch tojibargli ustkisi ikki tojibargli. Tojibarglar tutashgan. Yuqorigi 
lab botis yoki tekis bo'ladi.Pastki lablar katta (changlatuvchilar ko'nadigan tekislik)dir.
 
Murakkabguldoshlar oilasi. Bu oila ikki pallalira sinfining eng katta oilasidir. 
Ularni ko'pchiligini hayotiy shakllari ko'p yillik o'tlardan sukkulentlardan lianalardan, 
butalar, chala butalardan iborat bo'lib, ba'zan unga katta bo'lmagan daraxt formalari 
ham uchraydi.Barglari asosan oddiy, yon bargsiz, plastinkalari tekis yoki sirsilgan 
bo'lib, navbatlashib joylashadi. Murakkabguldoshlarni ko'pchiligi tukli, ayrimlarini 
barcha vegetativ organlarida sut shira yoki smola naylari bor. Asosiy zaxira karbonsuv 
- inulin.Gullari doimo savatchadan iborat to'pguldir. Gul savatchalari oilaga kiruvchi 
turlarning xayotiy shakllari asosan o'tlar, yarim butalar xatto butalar (os chingil) va 
kichik daraxtlaro' Eng ko'p tarqalgani xududlari tropik, subtropik va mo"tadil islimli 
yerlar, hamda markaziy Amyerika. 
Oilaga 90 turkum, 2500 tur kiradi. Barglari oddiy, butun sirrali, asosan navbat bo'lib 
joylashadi, yonbargsiz. Poyaning yuqori qismidagi va gullar yonidagi barglar asosan 
harama-harshi joylashadi. 
To'p gullari barg so'ltig'idan chismaydi (pomidorda) buni sababi shuki, yon 
novdalaming ma'lum bir qismi bosh o's bilan so'shilib o'sadi va soplag'ich barglari 
so'ltik kurtakiga surilgan bo'ladi.
 
Osiyo yalpiz (limium album) 

---

43 
A-mevali novda; Б-g’unchasi; В-gulini umumiy ko’rinishi va uzun kesimi; 
Г-kosacha bargi; Д-changchilari; E-gulini diagrmmasi; Ж-urug’i.