«scientific progress» Scientific Journal issn: 2181-1601 ///// \\\\\ Volume: 1, issue: 1

63
 
holatda – til(lar)dagi dunyo manzaralarining ko‘p xilligidan obyektiv olamning bir 
xilligiga boradi. Birinchi holatda tilga oid voqelik ko‘riladi, ikkinchi holatda tildan 
tashqaridagi obyektivlik yuzaga keladi. Bunda shunisi e’tiborliki, hozirgi paytgacha 
tadqiqotchilar ushbu muammoning birinchi va ikkinchi jihatlari yuzasidan bir qator 
xulosalar bildirishgan. Qayd qilinishicha, til birligining hosil qilinishida quyidagi 
omillar majmui ishtirok etadi: 
1) ekstralingvistik – fikrda va tilda aks ettirilgan voqelikning obyektiv tabiati bilan 
bog‘liq omillar; 2) konseptual – obyektiv olamning inson ongida aks ettirilishi 
qonuniyatlari bilan bog‘liq omillar; 3) xususan tilga doir inson tilida amal qiladigan 
xususiy qonuniyatlar bilan bog‘liq omillar”. 
A.A.Vetrov yuqorida bayon qilingan fikrlariga yakun yasab, shunday yozadi: 
dunyoning tilga oid mazarasini ikkita modelda: 1) til modeli, 2) konseptual modelda 
tasavvur qilish mumkin. Ushbu modellarning mazmuni, bayon qilish uslubi va usullari 
bir xil emas. 
G.V. Kolshanskiy “dunyo manzarasi” muammosi bilan bog‘liq quyidagi jihatlarni 
keltiradi: 
Inson dunyo manzarasining obyektivlashtirilmagan (moddiylashtirilmagan) 
holatida bunday manzara lokallashtirish “maydoni” hisoblanadi; 
1. “Dunyo manzarasi” quyidagi hollarda inson tomonidan yaratiladi: 
a) hayotiy faoliyatga asos bo‘ladigan dunyo obrazlarining predmetlashtirilishi, 
obyektivlashtirilishi natijasida, bu o‘z mohiyatiga ko‘ra dunyo obrazining qayta yuzaga 
chiqishi hisoblanadi va b) refleksiya jarayonida yangi obrazlarning ishlab chiqilishi 
natijasida, bu dunyo obrazining qurilishidan iborat bo‘ladi; 
2. Dunyo manzarasi – bu voqelikning ko‘zgudagi aksi emas, balki uning muayyan 
tarzdagi talqinidir, chunki “olamni muayyan prizmalar orqali ko‘rish hisobiga 
yaratiladigan dunyoning har qanday manzarasi har doim muqarrar ravishda insoniy 
subyektivlik, o‘ziga xoslikning belgilarini o‘z ichiga oladi. Dunyo manzarasi insonning 
olamni idrok etishi negizi bo‘lib, o‘zida uning asosiy xususiyatlarini mujassam etadi” 
ki, bu tilning antroposentrikligi bilan bog‘liqdir. 
NATIJA
M.Xaydegger fikricha, “dunyo manzarasi” tushunchasi quyidagilardan iborat 
bo‘ladi: “manzara” so‘zini eshitib biz avvalo nimaningdir in’ikosi to‘g‘risida o‘ylaymiz. 
Shunda dunyo manzarasi go‘yoki umuman butun borliqning aksi bo‘ladi. Biroq dunyo 
manzarasi birmuncha kengroq ma’noga ega. Biz bunda dunyoning o‘zini, umuman 
uning butun borlig‘ini biz uchun belgilovchi va shart hisoblanadigan tarzida nazarda 
tutamiz. Bu o‘rinda manzara chizilgan narsaning emas, balki nutq orqali eshitilgan 
narsani anglatadi: biz nimaningdir manzarasini o‘zimizga tasavvur etamiz... 

---

www.scientificprogress.uz 
«SCIENTIFIC PROGRESS» Scientific Journal
ISSN: 2181-1601 ///// \\\\\ Volume: 1, ISSUE: 1