5 mavzu gnoseologiya – bilish falsafasi bilishning mazmun va mohiyati bilish nazariyasining predmeti. «Gnoseologiya»

Muammoli vaziyat va uning ahamiyati
. Mavjud faoliyat strategiyalari va o’tmish 
tajribasi insonga yuzaga kelgan qiyinchilikni bartaraf etish imkonini bermaydigan, mutlaqo 
yangi strategiyani yaratish talab etiladigan vaziyat odatda muammoli vaziyat deb ataladi. 
Muammoli vaziyat aniqlangan dalillarni mavjud bilim doirasida tushuntirish mumkin emasligini 
ifodalovchi vaziyatdir. Ilmiy kashfiyot sari yo’l muammoli vaziyatni aniqlashdan boshlanadi, uni 
ta’riflashdan o’tadi va bu vaziyatning yechimini topish bilan yakunlanadi.
Muammoli vaziyatning paydo bo’lishi har xil omillar bilan belgilanadi. Avvalo, u 
dalilni asoslangan xususiyatga ega bo’lgan mavjud nazariy bilim yordamida tavsiflash mumkin 
bo’lmagan holda yuzaga keladi. Bu yerda muammoli vaziyat ko’p jihatdan bizga hali aniq 
bo’lmagan ob’yektiv mavjud hodisalar ta’sirida yuzaga keladi. Biroq muammoli vaziyat ba’zan 
mavjud nazariy dasturni rivojlantirish va kengaytirish bilan ham bog’liq bo’lishi mumkin.
Muammoli vaziyat shaklan sub’yektiv, biroq mazmuniga ko’ra ob’yektivdir. Amalda u 
tadqiqotchi oldida kuzatishlar va eksperimentlarning empirik bilimlar – dalillar va qonunlar 
shaklida ifodalanuvchi yangi natijalari bilan o’z tasdig’ini topgan nazariy bilimlarning birikuvi 
ko’rinishida yuzaga keladi. Ko’pincha muammoli vaziyat jamiyatning amaliy yoki nazariy 
manfaatlari nuqtai nazaridan o’zini namoyon etadi. Uni moddiy va ma’naviy madaniyatning 
rivojlanish jarayoni, shu jumladan fan nazariyasi va amaliyotining rivojlanishi, unga davlat va 
jamiyatning munosabati, davlat va jamiyatning uni yechishdan manfaatdorligi tayyorlaydi. 
Muammoli vaziyatning aniqlanishi va hal qilinishiga ijtimoiy-tarixiy muhit sezilarli ta’sir 
ko’rsatadi. U ilmiy kashfiyotga imkoniyat yaratishi, biroq uning olinishiga to’sqinlik qilishi ham 
mumkin.
Muammoli vaziyatda olimning o’ziga xos xususiyatlari, chunonchi: uning kasbiy 
tayyorgarlik darajasi, muammoda mo’ljal ola bilishi, qotib qolgan eskicha qarashlardan 
uzoqlasha olishi, zehnining o’tkirligi va hokazolar ayniqsa yorqin namoyon bo’ladi.
Muammoli vaziyatni tahlil qilishda shaxsiy-psixologik tusdagi masalalarni ham 
o’rganishga to’g’ri keladi, chunki bu vaziyatni olim o’z boshidan kechiradi va unda olimning 
intuitsiyasi, tafakkur uslubi va hokazolar namoyon bo’ladi.
Muammoli vaziyatning pirovard negizi amaliyot hisoblanadi. Bizning ob’yekt haqidagi 
bilimlarimiz yetarli emasligi ayon bo’lib, «salbiy» natijalar olinadi, amaliyot yangi 
muammolarning yuzaga kelishiga sabab bo’ladi. Bunda fan nisbatan mustaqillikka, o’z 
rivojlanishining ichki mantiqiga, o’z ichki qarama-qarshiliklariga ega ekanligi, bu omillar ham 
muammoli vaziyatlarni yuzaga keltirishini unutmaslik lozim