Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 27

MÖVZU: ENERJI MÜBADILƏSI 
 
Orqanizmdə enerji mübadiləsinin öyrənilməsi materiyanın və 
enerjinin  saxlanması  qanunu  kəşf  edildikdən  sonra  mümkün 
olmuşdur (M.V.Lomonosov, 1748). 
Enerji  mübadiləsi,  maddələr  mübadiləsı  ilə  sıx  əlaqədardır. 
Belə ki, onlar orqanizmdə gedən vahid bioloji proseslərdir.  

---

124 
Orqanizm  daim  xarici  mühitdən  zülallar,  yağlar,  karbohid-
ratlar,  vitaminlər,  mineral  maddələr  eləcə  də  O
2
  alır,  həmçinin 
xarici mühitə maddələr mübadiləsinin son məhsullarını ifraz edir. 
Beləliklə, mürəkkəb biokimyəvi reaksiyalar nəticəsində orqanizm-
də çoxlu miqdardа kimyəvi enerji əmələ gəlir. 
Əmələ gəlmiş enerji həyat üçün vacib olan orqanların funksi-
yalarının  saxlanmasına  sərf  olunmaqla,  başqa  növ  enerjiyə  də 
çevrilə  bilir.  Deməli,  maddələr  mübadiləsi  prosesində  enerjinin 
forması daim dəyişir. 
Qida  maddələrinin  parçalanmasından  ayrılan  potensial  enerji 
başqa  növ  enerjiyə,  əsasən  istiliyə  çevrilir.  Bununla  bərabər, 
ayrılan  enerjinin  20-25%-i  mexaniki,  az  bir  hissəsi  isə  elektrik 
enerjisinə çevrilir.  
Ümumıyyətlə,  orqanizmdə  enerjini  qida  maddələri  verir. 
Yəni, 1 qrаm  yağ oksıdləşdikdə- 9,3 kkal, 1 qram ziılal oksidləş-
dıkdə  -  4,1  kkal,  1  qram  karbohıdrat  oksidləşdikdə  -  4,1  kkal 
enerji əmələ gəlır. 
Qəbul  edilən  qidada  zülalların,  karbohidratların  və  yağların 
miqdarını bilməklə, orqanizmdə əmələ gələn enerjini hesablamaq 
olar. 
Insan  bir  gün  ərzində  qəbul  etdiyi  qidanın  tərkibində  100 
qram zülal, 500 qram karbohidrat, 50 qram yağ qəbul edibsə: 
Bu vaxt enerji gəliri belə olıır. 
100 x 4,1 = 410 kkal,  
 500 x 4,1 = 2050 kkal, 
 50 x 9,3 = 465 kkal 
Cəmi – 2925 kkаl. 
 100 qram ərinmiş yağ - 887 kkal enerji verir. 
100 qram ərinməmiş yağ - 661 kkal enerjı verir.  
Müxtəlif  kateqoriyalı  (dərəcəli)  əməklə  (işlə)  məşgul  olan 
insanların kkalorilər ilə sutkalıq enerji tərtibatı аşаğıdаkı cədvəldə 
(cədvəl 12) göstərilmişdir. 

---

125 
Cədvəl 12.  
Müxtəlif kаtеqоriyаlı işlə məşğul оlаn insаnlаrın еnеrjiyə оlаn 
sutkаlıq tələbаtı 
Kate-
qoriya 
Sutkalıq enerji 
tərtibatı 
Işin növü 
I 
2800 kkal 
Əqlı əməkələ məşğul olan ınsanlar 
II 
3000 
Mexanikləşdirilmiş 
əməklə 
məşğul 
olan 
insanlar (tokar) 
III 
3200 
Fiziki  əməklə  məşğul  olan  ınsanlar  (çilıngər, 
terma fəhlələrı) 
IV 
3700 
Ağır  əzələ  işi  icra  edən  insanlar  (yerqazanlar. 
yükləyicilər) 
 
IV-  Kateqoriya  üçün  4500-500  kkal  və  daha  çox  enerjı  sərf 
olunur.  İnsan  və  hеyvаn  tam  sakit  halda  olduqda  da  müəyyən 
qədər enerji sərf edir. Ağır əzələ işini icra edən insanlar cox enerji 
sərf etdiyinə görə daha çox yağlı qidaları sevir.