Fesil-12. indd
Bəs “resurs lənətindən” necə qurtulmaq olar?
Yüklə 28,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Bəs “resurs lənətindən” necə qurtulmaq olar? İqtisadiyyatında təbii re-
sursların üstünlük təşkil etdiyi ölkələr, digər bərabər şərtlər ilə, iqtisadi artımın daha aşağı templəri ilə səciyyələnirlər. Adətən “resurs lənəti” kimi adlandı- rılan bu fakt, təbii resursları ilə zəngin olan, inkişaf dövrünü yaşayan ölkələr üçün səciyyəvi olan bir sıra problemlərin mövcudluğu ilə izah olunur. Lakin, xoşbəxtlikdən, əsla belə hesab etmək lazım deyil ki, təbii resurslar ilə zəngin olan, inkişaf edən ölkələr taleyin hökmünə atılırlar. Problem və onun səbəbləri haqqında anlayışa malik olmaqla, biz lazımlı məlumatları zərrə-zərrə toplaya və buna əsasən “resurs lənətini” “xeyir-duaya” və maddi rifaha çevirə bilərik. Axı təbii resursların mövcudluğu, təhsilin, investisiyaların və uzunmüddətli iqtisa- di inkişafın əsas mənbəyi olan institutların inkişafının maliyyələşdirilməsi üçün geniş imkanlar yaradır. Bundan başqa, iqtisadçılar tərəfindən çoxillik təcrübəyə əsaslanan müəyyən ümumi ölçülər təklif edilir və bu ölçülər “resurs lənətindən” yaxa qurtarmaq üçün kifayət qədər faydalı olur. Yadda saxlamaq lazımdır ki, “resurs lənəti” – resursların bolluğunun nəticəsində deyil, bu resursları idarə edən zəif institutlar, mülkiyyət və nəzarət strukturları, xüsusilə də dövlət tərəfindən idarə edilən və ya ona aid olan mono- poliyalar nəticəsi sayılır 48 .
Elə orada. 47 Aghion P., Bacchetta P., Ranciere R., Rogoff K. Exchange Rate Volatility and Productivity Growth: The Role of Financial Development // CEPR Discussion Paper No 5629. 2006. 48 OECD. (2008). Natural Resources and Pro-Poor Grows. Paris: Organization for Economic Cooperation and Development (OECD). 372 Bu səbəbdən, resurs lənətindən qaçmaq, bir çox məqamlarda dövlət idarəçiliyinin keyfiyyəti məsələsidir və institutların keyfiyyətin artırılma- sı vəzifəsi, bu işdə mühüm rol oynaya bilər. Bu isə neftdən və misdən önəmli dərəcədə asılı olan iqtisadiyyata malik Norveç və Çili kimi təbii resurslar ilə zəngin ölkələrin nümunələri ilə təsdiq edilir. Bu ölkələr, resurslardan asılı olan ölkələrin iqtisadiyyatında iqtisadi qeyri-sabitlik tendensiyasına əks təsir göstərmək üçün xüsusi olaraq işlənib hazırlanmış aktiv yanaşmaların qəbulu yolu ilə davamlı artım və iqtisadiyyatın inkişafının nail olmaq məqsədi ilə neftə və mis bumundan istifadə etməyə müvəffəq oldular. Onlar tərəfindən təşəbbüs edilmiş ölçülərin arasında bu tədbirlər var idi: • Maliyyə xərclərinin məhdudlaşdırılması və büdcələrin balansda saxlanıl- ması (bu isə inflyasiyanın qarşısını almağa imkan verdi); • Gələcək nəsillər üçün resurs fondlarının yaradılması (harada ki, resurs- lardan əldə edilən gəlirlərə beynəlxalq səviyyədə qoyulur); • Bölüşdürülməmiş büdcə gəlirinin insan kapitalına (təhsilə), infrastruktu- ra və innovasiyalara sərmayə qoyulması; • Onların iqtisadiyyatının diversifikasiyası üçün siyasətin qəbulu (xüsusilə Norveçdə), o cümlədən az inkişaf etmiş, resurslardan asılı olan sahələrdə kiçik və orta yerli müəssisələrin inkişafını stimullaşdıran yanaşmalar daxil olmaqla; • “Ağıllı” institutların təmin edilməsi, o cümlədən yüksək keyfiyyətli vətəndaş xidməti və korrupsiyanın aşağı səviyyəsi, əsaslandırılmış requlyativ bürokratiya, etibarlı mülkiyyət hüquqları, müstəqil məhkəmə və qərarların qəbul olunması sistemində şəffaf tarazlaşdırıcı qüvvələr 49 .
diyyatın bir sıra strategiyaların köməyi ilə diversifikasiya edilməsidir: seçilmiş qeyri-xammal sənayelərinə investisiyaların stimullaşdırılması; bütün qeyri- xammal sənayelərinin xeyri naminə infrastruktur və təhsil sahəsinə investisiya- ların qoyulması; əhalinin resurs sərvətlərinə daha bərabər girişini təmin etmək üçün büdcə gəlirlərinin yenidən paylaşdırılması; maliyyə sisteminin inkişafı və onun xammalın satışı və başqa mənbələrdən əldə edilmiş vasitələrin iqtisa- diyyatın bütün sahələrinə cəlb edilməsi üzrə effektiv təsir göstərən vasitəçiyə çevrilməsi 50 .
şa güclü stimullar olduğu halda belə, insan kapitalı və infrastruktura maliyyə vəsaitlərini qoymaqla, iqtisadiyyatın bütün seqmentləri üzrə xammal gəlirlərinin 49 Havro, G., and Santiso, J. (2008). To benefit from plenty: Lessons from Chile and Norway. OECD Development Centre, Policy Brief № 37. 50 Сергей Гуриев, Александр Плеханов, Константин Сонин. Экономический механизм сырьевой модели развития. Вопросы экономики, №3, 2010. 373 effektiv bölgüsü üçün institutlar və maliyyə sektorunu inkişaf etdirməklə və stabilləşdirmə fondlarını və ya milli rifah fondlarını yaratmaqla, iqtisadiyyatı diversifikasiya etmək mümkündür. Bu fondlar, inflyasiyanın azaldılması, mak- roiqtisadi volatilliyin aradan qaldırılması, resurs rentasının müdafiəsi və onun şəffaf və effektiv istifadəsinin təmin edilməsi məqsədi ilə təbii resurslardan əldə edilən gəlirlərin böyük hissəsini toplaya bilər. Bunun üçün hökumət zəruri tədbirlərin aydın və dəqiq konsepsiyasına malik olmalı, şəffaflığı və qərarların qəbul olunması prosesinin məsuliyyətini təmin etməli və bütün əlaqədar tərəfləri, o cümlədən vətəndaş təşkilatları və beynəlxalq cəmiyyəti bu prosesə cəlb etməlidir. Effektiv dövlət idarəçiliyi və resurs lənətindən yaxa qurtarma, siyasi iradə, potensial, hakimiyyətin bölgüsünün məsləhətçi və açıq mədəniyyətini tələb edir. Son dərəcə əhəmiyyətlidir ki, təbii resurslar ilə zəngin olan ölkələr və bu ölkələrdə fəaliyyət göstərən şirkətlər təbii resursları effektiv və ədalətli əsaslar ilə istismar etmək, təbii resursların satışından əldə edilən gəlirlərin öz məqsədləri üçün deyil, cəmiyyətin ümumi rifahı üçün istifadə edilməsinə yönəlmiş çətin və cəsarətli qərarları qəbul etmək üçün onlardan asılı olan hər bir işi görsünlər. Yal- nız belə yanaşma olduqda, resurslar lənət deyil, ölkə əhalisi üçün maddi rifaha çevrilə bilər. Yüklə 28,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|