28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

271
Moliyaviy faoliyat bo’yicha to’lovlar 
272
Boshqa maqsadlar uchun 
273 
Yil oxiridagi qoldiq (satr 250+260270) 
280 
Rahbar: 
Bosh buxgalter 
010 satrda hisobot davrida sotilgan mahsulot (tovar, ish va xizmatlar)i uchun 
schyotiga va kassasiga tushgan pul mablag’’lari aks ettiriladi. 
020 satrda olingan material, tovar, ishlar va xizmatlar uchun mol 
yuboruvchilariga to’langan pul mablag’’lari (sotib olingan uzoq muddatli aktivlar 
uchun to’langanidan tashkari) aks ettiriladi. 
030 satrda pul mablag’’larining maqsadlar uchun sarflanishi ko’rsatiladi: 
xodimlarga to’langan ish xaqi, mukofotlar, pensiya, bandlik, shaxsiy 
su
g’urta 
jamg’armasiga to’lanmalar; byudjetga daromad solig’i to’lash, kasaba 
uyushmalariga to’lanmalar; aliment to’lovlari, turarjoy jamg’armasiga to’lovlar; 

---

188 
xodimlarga berilgan bank kreditlari bo’yicha to’lovlar va unga o’xshagan 
mablag’’lari aks ettiriladi. 
040 satrda royalti, turli xil to’lovlar, komission yig’imlar va boipha operatsion 
faoliyatdan olingan, to’langan pul mablag’’lari aks ettiriladi. 
050 satrda qo’shuv, oluv alomatlarini inobatga olgan xolda 010,020, 030, 040 
satrlarining yig’indisi aks ettiriladi. 
060 satrda sotilgan va sotib olingan asosiy vositalar uchun kelib tushgan 
«kirim» va sarflangan «chiqim» pul mablag’’lari aks ettiriladi. 
070 satrda sotilgan va sotib olingan nomoddiy aktivlar uchun kelib tushgan 
«kirim» va sarflangan «chiqim» pul mablag’’lari aks ettiriladi. 
080 satrda sotib olingan «chiqim» va sotilgan «kirim» qimmatli qog’ozlar va 
investitsiyalarning boshqa instrumentlaridan kelib tushgan «kirim» va sarflangan 
«chiqim» pul mablag’’lari aks ettiriladi. 
090 satrda boshqa investitsion faoliyatdan olingan «kirim» va to’langan 
«chiqim» pul mablag’’lari aks ettiriladi. 
100 satrda 060, 070, 080, 090 satrlarning shpos bilan belgilangan yig’indisi 
«kirim», minus bilan belgilangan yig’indisi «chiqim» ustunlarida aks ettiriladi. 
110 satrning «kirim» ustunida olingan foizlar summasi, «chiqim» ustunqtsa 
to’langan foizlar summasi aks ettiriladi. 
120 satrning «kirim» ustunida olingan dividendlar summasi, «chiqim» ustunida 
to’langan dividendlar summasi aks ettiriladi. 
130 satr bo’yicha sotilgan aktsiyalar bo’yicha aktsionerlardan tushgan pul 
mablag’’lari aks ettiriladi. 
140 satrda keyinchalik tarqatish yoki bekor qilish uchun sotib olingan o’z 
aktsiyalari bo’yicha to’langan pul mablag’’lari aks ettiriladi. 
150 satrda hisobot davrida olingan kreditlar «kirim» va to’langan qarzlar 
«chiqim» summasi aks ettiradi. 
160 satrning chiqim ustunida ijaraga beruvchi (lizing beruvchi)ga to’langan, 
«kirim» ustunida ijaraga oluvchi (lizing oluvchi) tushgan pul mablag’’lari aks 
ettiriladi. 
170 satrda boshqa moliyaviy faoliyatdan olingan «kirim» va to’langan 
«chiqim» pul mablag’’lari aks ettiriladi. 
180 satrda 110, 120,130,140,150,160,170 satrlarning plyus bilan belgilangan 
yig’indisi «kirim», minus bilan belgilangan yig’indisi «chiqim» ustunlarida aks 
ettiriladi. 
190 satrda to’langan daromad (foyda) solig’i summasi aks ettiriladi. 
200 satrda daromad (foyda) solig’idan tashqari soliqlar, popshinalar va ularga 
tenglashtirilgan yig’im va ajratmalar summasi aks ettiriladi. 
210 satrda 190 va 200 satrlarning summasi aks ettiriladi. 
220 satrda 050, 100, 180, 210 satrlarning plyus bilan belgilangan yig’indisi 
«kirim», minus bilan belgilangan yig’indisi «chiqim» ustunlarida aks ettiriladi. 
230 satrda korxona balansining 320 satrini 3 ustunida ko’rsatilgan pul 
mablag’’larini hisobga oladigan schyotlarda (5000, 5100, 5200, 5500, 5600, 5700)gi 
qoldiqlari summasi aks ettiriladi. 

---

189 
CHet el valyutasidagi pul mablag’’larining harakati to’g’risidagi ma’lumotda 
shunday mablag’’larning hisobot davridagi harakati ko’rsatiladn. 
Yil oxiriga qoldiq 
110 
Xususiy kapitalning ko’payishi 
(+) yoki kamayishi (-) 
120 
Ma’lumot uchun: 
130 
CHiqarilgan aktsiyalar soni, dona 131 
Shu jumladan: 
132 
Imtiyozli 
140 
Oddiy 
150 
Aktsiyaning nominal qiymati 
151 
Muomiladagi aksiyalar soni, 
dona 
152 
Shu jumladan: 
Imtiyozli 
Oddiy 
Raxbar
Bosh buxgalter 
Xususiy kapital to’g’risidagi hisobot ma’lumotlariga asosan korxonaning bozor 
faolligi ko’rsatkichlarini tahlil qilish mumkin. Bu ko’rsatkichlar kompaniyaning 
aktsiyalarining qiymati va daromadliligani ta’riflaydi. 
1.Bir aktsiyaga to’g’ri keladigan foyda (AF) quyidagicha aniqlanadi: 
AF = Sof foyda (SSF) imtiyozli aktsiya bo’yicha dividendlar 
Muomaladagi odatiy aktsiyalar soni. 
Bu ko’rsatkich muomaladagi bir oddiy aktsiyaga qancha sof foyda to’g’ri 
kelishini ko’rsatadi. Bu bozor iqtisodiyoti sharoitida eng zaruriy ko’rsatkichlardan biri 
bo’lib hisoblanadi. 
2.Aktsiyaning bozor bahosi bilan bir aktsiyaga to’g’ri keladigan foydaning 
nisbati (BF) quyidagicha aniqlanadi. 
BF=Bir aktsiyaning boeor qiymati AF 
Bu ko’rsatkich kompaniyaning bir so’m sof foydasiga aktsionerlar necha so’m 
to’lashga roziligini bildiradi. Masalan, «A» kompaniyasida bu ko’rsatkich 10 so’m 
bo’lib, «B» kompaniyasida 8 so’m bo’lsa, investorlar «A» kompaniyasining 
investitsiya sifatini afzalroq baholaydi. SHu ko’rsatkich boshqa kompaniyalarning 
bir aktsiyasiga to’g’ri keladigan foyda dinamikasi bo’yicha baxolanadi. 
3.Bir 
aktsiyaning 
balans 
qiymati 
(ABQ) 
quyidagicha 
aniqlanadi: 
ABQ=Aktsioner kapitalining qiymati imtiyozli aktsiyalar 
Muomaladagi oddiy aktsiyalar 
Bir aktsiyaning balans qiymati buxgalteriya hisobi va hisoboti ma’lumotlariga 
binoan bir odtsiy aktsiyaga to’g’ri keladigan korxonaning sof aktivlari qiymatini 
ko’rsatadi. 

---

190 
4.Bir aktsiyaning bozor qiymati bilan balans qiymatining nisbati uning bozor 
qiymati qancha ekanpigini ko’rsatadi va u quyqdagicha anshhlanadi: 
Bir aktsiyaning bozor qiymati bilan Bir aktsiyaning bozor qiymati 
Balansqiymatining nisbati=Bir aktsiyaning balans qiymati 
5. Dividend daromad yoki dividend normasi quyidagicha aniqlanadi: 
Dividend 
daromad 
(haqiqiy 
foyda) 
Bir 
aktsiyaning 
dividendi 
normasi bir aktsiyaning bozor qiymati 
6. Aktsiyaga egalik qilish davrida daromadliligi (AD) muhim ahamiyatga ega 
bo’lib, u quyidagicha aniqlanadi: 
AD=D+(S*S); 
bu erda: 
D olinadigan dividend summasi. 
S* sotish narxi. 
S sotib olish narxi. 
7. 
To’lanadigan dividendlar ulushi quyidagicha aniqlanadi (T.d.u) 
T.d.u = Bir aktsiyaga to’g’ri keladigan dividend 
Bir aktsiyaga to’g’ri keladigan sof foyda 
Bu ko’rsatkich tahlilining xususiyati shundan iboratki, uning «yaxshi» yoki 
«yomon» darajasi bo’lmaydi. Lekin buning umumiy ko’rsatkichi 1 dan oshmasligi 
kerak.. Bu demak, kompaniya dividend to’lash uchun yetarli darajada foyda 
olganligini ko’rsatadi. Agar bu ko’rsatkich 1 dan oshib ketsa, kompaniya moliyaviy 
imkoniyatidan oqilona foydalanmaganligini yoki rezerv kapitalidan qarz olganligini 
ko’rsatadi. 
Ortiqcha to’langan dividendlar xususiy kapitalni kamaytirishga olib keladi.