Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

JK 39-
419 

---

moddasida
mustahkamlangan qonuniylikning tegishli shartlariga muvofiq 
bo‘lgan holdagina qonuniy deb tan olinishi lozim. 
Ushlashda zarar yetkazilishi qonuni bo‘lishining majburiy sharti 
uning faqat qat’iy cheklangan shaxslar doirasiga zarar yetkazishga 
qaratilganligi bo‘ladi, bunday shaxslarga qonun ijtimoiy xavfli 
qilmishni sodir etgan shaxslarni kiritadi.
Ushlovchi tomonidan aybdor 
shaxsni qisqa muddatli ozodlikdan mahrum qilish maqsadida boshqa 
shaxslarning ushbu qilmishga daxlsiz ekanligini bila turib ularga zarar 
yetkazilishi oxirgi zarurat qoidalari bo‘yicha malakalanishi kerak. 
Ushlovchi shaxs tomonidan ushbu holat anglanmagan bo‘lsa, uning 
harakatlari amaliy xato to‘g‘risidagi qoidalar bo‘yicha malakalanadi. 
Ushlashda yetkaziladigan zarar ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan 
shaxsning har qanday huquqlari va manfaatlariga taalluqli bo‘lishi 
mumkin. Jumladan, ushlanayotgan shaxsning sog‘lig‘i, mulki, qadr-
qiymati va sha’niga zarar yetkazilishi mumkin va hokazo. Shuningdek, 
ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan shaxsning hayotiga ham zarar 
yetkazilishi mumkin. Lekin o‘ldirish favqulodda holat sifatida qaralishi 
lozim, ya’ni u faqat aybdor shaxsning jinoiy javobgarlikdan bosh 
tortishining zarariga muvofiq kelgan holatlardagina oqlanishi mumkin. 
Masalan, og‘irlashtiruvchi holatlarda qasddan odam o‘ldirgan, terrorchi 
bo‘lgan yoki insoniyatga qarshi jinoyatlar sodir etgan shaxsni o‘ldirish 
oqlangan bo‘ladi. Lekin ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan shaxsni 
ushlash jarayonida uni o‘ldirish holatida tergov va sud organlari 
yetkazilgan zararning muvofiqligi masalasini muhokama qilishi kerak, 
bunda ular hayotidan mahrum qilish odil sudlov manfaatlarini amalga 
oshirishni istisno etishini ko‘zda tutishi lozim. 
Ushlanayotgan shaxsga zarar yetkazish, uni amalga oshirmagan holda 
ushlovchi shaxsning huquqlari va manfaatlariga xavf solmagan holda 
ushlashni amalga oshirish mumkin bo‘lmagan, 
majburan chora 
bo‘lishi 
lozim. Bunda majburan holda zarar yetkazilishi doimo holat masalasi 
bo‘lishi, ya’ni ushlashning vaziyati, ushlanayotgan shaxsga va ishning 
boshqa muayyan holatlariga bog‘liq bo‘lishini hisobga olish lozim. 
420 

---

Zarar noilojlikdan yetkazilganligini aniqlash uchun tergov va sud 
organlari quyidagilarni tahlil qilishi lozim: 
– ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan shaxsning jinoiy javobgarlikdan 
qochish imkoniyati. Bunda sud-tergov organlari ushbu shaxsni ushlashga 
qarshilik ko‘rsatish choralarining faolligi va samarali bo‘lishiga e’tibor 
qaratishi lozim, u ijtimoiy xavfli qilmishni to‘xtatish, hokimiyat 
organlariga borish talablarini bajarishni rad etish; qilmish sodir etilgan 
joyidan yoki hokimiyat organlariga yetkazish yo‘lidan qochib ketish va 
hokazo; 
– ushlashni amalga oshiruvchi shaxsning uni zarar yetkazmagan holda 
amalga oshirish imkoniyatlari. Bu imkoniyatni aniqlash uchun 
ushlanayotgan va ushlovchi shaxslarning soni, ularning jinsi, yoshi, 
qurollanishi, jismoniy kuchiga va hokazolarga e’tibor berish lozim. 
Ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan shaxsni ushlashda zarar 
yetkazishning qonuniyligi faqat