Gandbolchilarning hujum va himoyadagi taktik harakatlarini takomillashtirish

sog’lomlashtirish ishlarini jadallashtirishda sportning gandbol turi beqiyos ahamiyat
kasb etadi. Gandbol vositasi sifatida o’quv rejalarga kiritilgan. 
Gandbol o’yini barcha sport turlari kabi o„zining olamshumul tarixiga ega. 1898 yilda 
– gandbolga asos solingan. Daniyaning Ordrupe shahridagi gimnaziyalardan birining 
o’qituvchisi Xolger Nilson futboldan farq qiladigan, qizlar uchun ham mos keladigan, 
yog’inli havoda zalda o’ynasa bo’ladigan yangi sport o’yinini yaratishga qaror qiladi. U 
darvozabonlarni qoldirib, jamoadagi o’yinchilar sonini qisqartirib, to’pni uzatish va otish 
faqat qo’l bilan bajarilishini taklif qiladi. Shu tariqa olamda “Handboll” inglizchadan 
tarjima qilinganda hand – qo’l, ball – to’p ya’ni – qo’l to’pi yuzaga keladi va keyinchalik 
tezda butun jahonga tarqab ketadi. Xolger Nilson ikkita sport o’yindan ya’ni futbol va 
basketbol sport turidan yangi sport turini yaratish g’oyasi paydo bo’lganda hech kim bu 
o’yin dunyoda shunchalik keng tarqalishini kutmagan edi. 11 kishidan iborat jamoa bilan 
o’yin yaratish 1917-1919-yillarga to’g’ri keladi. O’yinning ikkala yo’nalishi ham uzoq 
vaqtdan beri mavjud. O’yin maydonining birinchi o’lchamlari 40x20 metr, darvozaning 
bo’yi 2 metr, eni esa 2,1 metr, to’pning aylanasi esa 68-70 sm bo’lgan. O’yinning dastlabki 
qoidalari bo’yicha to’p bilan yugurish va to’p uchun kurashishga ruxsat berilmagan. 

---

SCIENTIFIC ASPECTS AND TRENDS IN THE FIELD OF SCIENTIFIC RESEARCH 
International scientific online conference 
104 
Gandbol o’yini qoidalariga keyingi kiritilgan o„zgartirishlar o’yinning atletik bo’lishiga olib 
keldi. 1923- yilda to’p o’lchami qisqartirildi va o’yin qoidalariga 3 sekund va 3 qadam 
bandlari kiritildi, bu, o’z navbatida, o’yin texnikasi va taktikasiga ta’sir ko’rsatib, o’yinning 
tezkor bo’lishiga olib keldi. 1925-yilda Germaniya terma jamoasining Avstriya terma 
jamoasi bilan birinchi xalqaro uchrashuvi bo’lib o’tdi. Germaniya terma jamoasi o’yinda 5:6 
hisobida mag’lubiyatga uchradi. 1926-yilda gandbolning xalqaro sport bilan tan olinishi bir 
qator mamlakatlarda o’yinni rivojlantirishga turtki berdi. 
Ga ndbol musobaqalari o’tkazilgan. 1960-yili Xarkov shahrida yoshlar orasida 
gandbol bo’yicha Butunittifoq musobaqalari o’tkazildi va shundan so’ng sportning bu turi 
mamlakatda tez rivojlana boshladi. 1960-yilda O’zbekistonda gandbolni vujudga kelishi va 
rivojlanish tarixi 1938-yilda Respublikamizda gandbol bo’yicha birinchi chempionat 
o’tkazildi. 1960-yilgacha O’zbekistonda Toshkent Oliy Harbiy bilim yurtida ta’lim oluvchi 
kursantlar orasida O’zbekiston Davlat jismoniy tarbiya institutida ilk bor gandbol 
mutaxassisligi bo’limi ochildi. 1960-yildan boshlab Toshkent shahar birinchiliklarida 16-20 
jamoa qatnasha boshladi va Ozbekiston gandbolchilarining sobiq Ittifoq musobaqalarida 
qatnasha boshlagan yili deb qayd etildi. 1962-yili Tbilisi va Sverdlov shaharlarida 
o’tkazilgan ikkinchi sobiq Ittifoq chempionatida erkaklar orasida O’zbekiston terma jamoasi 
muvaffaqiyatli ishtirok etib, oliy ligaga yo’llanma oldi. 
O’yin texnikasi: Gandbol o’yinida to’p bilan va to’psiz usullar bajariladi. Qo’yilgan 
maqsadga erishmoq uchun o’yinda qo’llaniladigan xilma-xil maxsus usullar yig’indisi 
gandbol texnikasini tashkil etadi. Gandbol o’yin texnikasi maydon o’yinchisi va darvozabon 
texnikasiga ajratiladi. Har qaysi bo’lim harakatlanish texnikasi va to’pni boshqarish 
texnikasi bo’limchalariga ajratiladi. Kichik bo’limlar turli usullarda ijro etiladigan aniq 
texnik usullardan – harakatlanish texnikasi uslublari va usullaridan iborat. Bulardan maydon 
o’yinchilari va darvozabon foydalanadi. Usul va turlarda harakatning asosiy mexanizmi 
umumiy bo’lib, detallari bilangina farqlanadi. Har xil usulni ijro etish shartlari gandbol 
texnikasini yanada turli-tuman qiladi (6-jadval). Gandbol o’yini texnikasi ikkita asosiy katta 
qisimga “hujum” va “himoya texnikasi”ga ajratish mumkin. Hujum texnikasida “harakat” 
va “to’pga egalik qilish” usullari, timoya texnikasida esa “harakat” va “to’pga qarshi egalik 
qilish” usullariga ajratiladi. Har bir tarkibiy qism o’yin faoliyatini o’z ichiga oladi, ular o„z 
navbatida bir necha usulda amalga oshiriladi. 1) texnikani bajarayotganda qo’l va oyoq 
harakatlarining soni (bitta yoki ikkita); 2) qo’lning to’p bilan yelka holatiga nisbatan 
harakati (yuqori, yon, pastki); 3) to’pni uzatish usulllari harakati (siltash, zarba). Maydonda 
hujumchi va himoyachi sifatida harakat qilish hamda aldamchi harakatlar usuli o’yin 
texnikasining asosini tashkil etadi. Dastlabki holat – turish, tayyorgarlik va harakat qilishni 
belgilaydi. Baland va past holatda turish har xil, qaysi holatda turishni vaziyat belgilaydi. 
Zamonaviy gandbolda ko’pincha baland holatda turish (oyoqlar ozgina bukilib), oralig’i 
yelka kengligida, gavda sal oldinga egilib, qo’llar bukilgan holatda tutiladi. Qaysi o’yinchi 
maydonda tez va tejamli harakat qilsa, o’sha o’yinchi ko’proq foyda keltiradi. Shuning 
uchun har bir o’yinchi tez start olishni, yugurayotib yo’nalishni o’zgartirishni, to’xtash va 
sakrashni, orqa bilan erkin oldinga yurishni, yon tomon bilan yurishlarni bilishi shart. 

---

SCIENTIFIC ASPECTS AND TRENDS IN THE FIELD OF SCIENTIFIC RESEARCH 
International scientific online conference 
105 
Gandbol texnikasini tasniflash o’yin texnikasini obyektiv prinsipga muvofiq taqsimlashga 
asoslangan. Hujumdagi o'yin tex 
Hujum o’yini texnikasi: To’pni egallagan hujumchi butun vujudi bilan raqiblar 
darvozasiga to’p kiritishga intiladi. Raqiblarning qaramaqarshiligini faqat maxsus usullar 
yordamida yengishi mumkin (7-jadval). O’yin texnikasining bu qismiga to’pni ilish, 
ushlash, to’pni yerga urib olib yurish va egallab olish, chalg’itish (fint) va to’siq (zaslon) 
qo’yish usullari kiradi. Ularni amalga oshirish uchun gandbolchi tanasini maqbul. Ushbu 
hollardan maydon o’yinchilari keng foydalanadilar. Darvozabonning turish hollari maydon 
o’yinchisinikidan keltirish kerak, bu odatda o’yinchi turish holati deb ataladi. Oyoq tizza 
qismidan biroz egilgan, yelkalari holatga oldinga tushirilgan, qo’llar tananing oldidagi tirsak 
qo’shilishida egilgan va kaftlar tanadan chetga surilgan gandbol o’turish holati 
hisoblanadibutunlay farq qiladi, chunki darvozabonning qo’llari ikkiga ajratilgan holatga 
keltiriladi. Harakatlar. O’yin vaziyatiga qarab, gandbolchi yurish, yugurish, sakrash, 
to’xtash usullaridan foydalanadi. Gandbol o’yinchisi maydondagi harakatlarini amalga 
oshirishda sheriklar bilan o’zaro munosabat va raqiblarga qarshi turish uchun joy tanlash 
harakatlarini O’yin texnikasi Maydon o’yinchisi texnikasi Darvozabon texnikasi Hujum 
texnikasi Himoya texnikasi Hujum texnikasi Himoya texnikasi Harakatlanish texnikasi 
To’pni egallash texnikasi To’pni egallash texnikasi Qarshilik ko’rsatish Harakatlanish 
texnikasi To’pni egallash texnikasi To’pni egallash texnikasi Qarshilik ko’rsatish Texnik 
usullar, ularning turlari, bajarish shart-sharoitlati 25 amalga oshiradi. Yurish. Gandbol 
o’yinchisi joyni o’zgartirish uchun ishlatiladi. Tez yugurish yoki burilish, to’xtash, sakrash 
qobiliyatiga ega bo’lish uchun o’yinchilar orqa, yuz va yonboshlarni biroz egilgan 
oyoqlarda oldinga siljitadilar. Yugurish. Gandbolchining yugurishi sportchining 
yugurishidan farq qiladi, oyoq mashqlari to’liq bajarilmagan yugurish bilan tavsiflanadi. 
Ushbu usul harakat yo„nalishini keskin o’zgartirishga imkon beradi. Harakatning ritmi va 
sur’atini o’zgartirish, aldamchi harakatlar qilish. Sakrash. Gandbolchilar bir yoki ikki oyoq 
bilan itarish orqali yuqoriga, uzunlikga, yon tomonga va bajarish usuliga ko’ra tasniflanadi. 
Gandbolchi tomonidan to’pni yetkazishda, darvozaga otishda, to’xtashda, baland uchadigan 
to’plarni ilishda keng qo’llanadi. 
To’pni ilish. Bu to’pni egallashga imkon beruvchi usul. To’pni bir va ikki qo’llab ilish 
mumkin. To’pni ikki qo’llab ilishda qo’larning panjalari bir-biriga yaqinlashtirilib 
voronkasimon chuqurlik hosil qilinadi, barmoqlar to’pga tekkanidan so’ng, uchib kelgan 
to’p tezligini pasaytirish uchun qo’llar bukiladi. To’pni bir qo’lda ilish juda murakkab. Ilish 
va keyingi qo’lni silkitish ko’pincha bunday holatda tutash harakatni tashkil etadi. To’p 
bilan muvaffaqiyatli harakat qilish uchun uni to’g’ri ushlash kerak bo’ladi. Agar o’yinchi 
uni ikki qo’llab ushlasa, to’p yaxshi nazorat qilinadi. Lekin to’pni bir qo’llab yuqoridan 
yoki ochiq kaft bilan ham ushlash mumkin. Faqat bu holda to„pni qattiq siqib ushlamaslik 
lozim, chunki bu qo’lning panja bo’g’imlari qotishiga olib keladi. 
Chalg’itishlar murakkab harakatlar yordamida bajariladi, hammasidan ko’proq bir-
biriga bog’liq bo’lgan bosqich (faza): anchagina sekin chalg’itish harakati texnik usulining 
qulay paytida qo’llanilishi va tez asosiy usulni amalga oshirishga bog’liqdir. Ikki va undan 
ortiq usullardan tashkil topgan chalgitishlar ikki turga bo’linadi: oddiy va murakkab. Bir 

---

SCIENTIFIC ASPECTS AND TRENDS IN THE FIELD OF SCIENTIFIC RESEARCH 
International scientific online conference 
106 
harakatdan ikkinchi harakatga o’tishda qancha kam vaqt sarflansa, raqibni aldab o’tishga 
shuncha imkoniyat yaratiladi. To’pni uzatishda usullarni o’zgartirib to’p yo’nalishini va to’p 
uzatishda to’xtab qolish paytlarida chalg’itishlar qo’llaniladi. Eng ko’p tarqalgan chalg’itish 
– bu to’pni otmoqchi bo’lib, so’ng to’pni uzatishdir (bosh orqasidan, orqa va yon 
tomondan). To’p otishda to’pni uzatayotganday harakat qilish yoki bir usulda to’p otmoqchi 
bo’lib, ikkinchi usuldan foydalanish, sakrab to’p otmoqchi bo’lib yerga tushib, himoyachini 
aldab o’tish juda foydalidir. Chalg’itishlarni, ayniqsa, himoyachini aldab o’tishda qo’llash 
muhimdir. Bu bir va ikki qadamli harakat bo’lishi mumkin. Chalg’itish sifatida qadam 
qo’yish va to’p uzatishlardan foydalaniladi. To’siq. Bu hujumchilarning himoyachilar 
panohidan qutilishi uchun qo’llaniladigan foydali vositadir. Gandbol o’yinida to’siqlarni 
yakka holda va o’yinchilar guruhi tomonidan qo’yilishi mumkin. Guruh bo’lib qo’yish 9 
metrli erkin to’p tashlash chizig’idan to’p otishda qo’llaniladi, bu bir necha hujumchining 
bir-biriga yaqin turib, to’p egallamoqchi bo’lgan hujumchiga peshvoz chiqayotgan 
himoyachilar yo’lini to’sishdan iboratdir.