I. Булим. Бухгалтерия хисоби

14. Buxgalteriya hisobi maktablari haqida 
Buxgalteriya hisobini tashkil qilish va takomillashtirish borasida
italьyan, frantsuz, nemis va angliya - amerika maktablari mavjuddir. 
Buxgalteriya hisobining tashkiliy jihatlari borasida bu maktablarning 
qarashlari bir-biriga o’xshamaydi. Ularning ta’limotlarida buxgalteriya 
hisobi fanining asosi ham har xil talqin qilinadi. Masalan, italьyan 
maktabi vakillari buxgalteriya hisobi fanining asosini algebra va huquq, 
frantsuz maktabi vakillari aniq siyosiy iqtisod, nemis maktabi vakillari 
matematika, angliya-amerika maktabi vakillari psixologiya deb 
16
Луко Пачоли. Трактат о счетах и записях.

---

40 
qaraydilar. SHu sababli buxgalteriya hisobi fanining vazifasi, predmeti, 
ob’ekti, usul va uslubiyoti, tamoyillari va tarkibiy tuzilishi borasidagi 
ularning qarashlari turlichadir. Buni Buyuk Britaniya buxgalterlar 
maktabining 
namoyondalari 
Angliya 
iqtisodiyotida 
faoliyat 
ko’rsatayotgan firma va kompaniyalarida tashkil qilingan buxgalteriya 
hisobi usullari rahbarning fe’l-atvoriga hamda dunyo qarashiga 
bog’liqligini ko’rsatib o’tadilar. SHu sababdan ham angliya - amerika 
buxgalteriya hisobi maktablarida yagona uslubiyotga amal qilinmaydi.
Ular Angliya iqtisodiyotida faoliyat ko’rsatayotgan firma va 
kompaniyalarida buxgalteriya hisobi ma’lumotlari ikki xil mazmunga ega 
bo’lishi va biri tadbirkor uchun, ikkinchisi xukumat tashkilotlari uchun 
hizmat qilishini aytadilar. Buxgalteriya hisobining ma’lumotlarida 
muhimlik va aniqlikni yo’qligi tufayli Angliya firma va kompaniyalari 
tez-tez bankrotga uchraydi. Buxgalteriya hisobining ma’lumotlarida 
muhimlik va aniqlik tamoyilini amal qilmasligi sababli bu davlatda audit 
va uning rivojlanishiga alohida e’tibor beriladi. 
Respublikamizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar, ishlab 
chiqarishni modernizatsiya qilish va texnik – texnologik qayta jihozlashni 
amalga oshirish tufayli alohida yo’nalishga ega bo’lgan hisob tizimi 
tarkib topa boshladi. Bunday hisob tizimining asosiy bo’g’ini hisoblangan 
buxgalteriya hisobi ham milliy iqtisodiyotimizning o’ziga xos 
xususiyatlari va xalqaro standartlarga mos holda rivojlanib bormoqda. 
Mulkiy munosabatlarning erkinlashuvi tufayli iqtisodiyotimizda faoliyat 
ko’rsatayotgan barcha xo’jalik yurituvchi sub’ektlar mustaqil o’z-o’zini 
boshqarish tamoyiliga o’tdi. Erkin iqtisodiyotning shakllanishi va 
rivojlanishining muhim hamda ajralmas qismi hisoblangan xo’jalik 
yurituvchi sub’ektlarda ishlab chiqarishni boshqarishda ularning 
mablag’lari va tashkil topish manbalari to’g’risidagi ma’lumotlar katta 
ahamiyatga egadir. Bunday ma’lumotlar xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda 
tashkil qilingan buxgalteriya hisobi tizimi orqali yetkazib beriladi. 
Ma’lumotlarning qay darajada aniq, haqqoniy va xolisona bo’lishi 
tashkil qilingan buxgalteriya hisobi tarkibiy tuzilishining sifatiga 
bog’liqdir. Boshqa fanlar kabi buxgalteriya hisobi ham jamiyatdagi 
o’zgarish va rivojlanishlarga mos holda takomillashib boradi. 
O’zbek milliy maktabining shakllana boshlaganiga hali ko’p 
bo’lgani yo’q. Bu qisqa davr ichida respublikamizda buxgalteriya hisobi 
tizimining 
shakllanib 
borishida 
xukumatimiz, 
olimlarimiz, 
mutaxassislarimiz tomonidan ko’plab uslubiy, ilmiy, nazariy, amaliy 

---

41 
ishlar qilindi va qilinmoqda. Masalan, 1996 yil 30 avgustda buxgalteriya 
hisobi 
tizimining 
huquqiy 
asosi 
hisoblangan 
O’zbekiston 
Respublikasining “Buxgalteriya hisobi to’g’risida” gi Qonuni, Vazirlar 
Mahkamasining 1999 yil 5-fevraldagi 54-sonli qarori bilan “Mahsulot 
(ish,xizmat)ni ishlab chiqarish va uni sotish bo’yicha xarajatlar tarkibi 
hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risida” Nizom 
qabul qilindi, Buxgalteriya hisobi Milliy andozasining 24 ta standarti 
ishlab chiqildi va amaliyotga joriy qilindi. O’zbekistonda buxgalteriya 
hisobining Toshkent (namoyondalari: S. Qodirxo-nov, S .Valiev, S. 
Sotiboldiev, S. Yuldashev, R. Xolbekov), Samarqand (R.Abdullaev, 
K.O’rozov, M.Pardaev), Farg’ona (N.Toshmamatov, D. Qudbiev, 
I.Ismanov, I.Qayumov, A.Abdullaev) milliy maktablarini ajratib 
ko’rsatish mumkin.