topiraqlannda suw eroziyasin payda etiwi mumkin. Sonliqtan
hazirgi waqitta togaylardin tabiyiy qayta tiykleniwine ayriqsha
itibar beriledi. Kesilgen agashlar mexanizmler jardeminde
ziyansiz etip dalaga shiganladi. Agashlar saylamp kesiledi, jas
agashlar qaldmladi. Bui olardm jaqsi osip rawajlaniwma
mumkinshilik beredi. Songi jillan togaylar tar lenta (kenligi 50-
100 m) boyinsha kesiletugm boldi. Bui togaylardin tabiyiy tez
qalpine keliwine alip kelmekte. Sonday-aq, kesilgen togaylardin
ornma
ashiq jerlerge, ortengen togay maydanlarina agash egiw
ham seplew jumislari qolga almbaqta.
Togayda payda bolgan ort onm agash resurslarma kobirek
ziyanm tiygizedi. Oytkeni orttin tasirinen togaydagi koplegen
agash turleri haywanatlar dunyasi, paydali osimlikler nabit bolip,
olardm ornma togaydm qayta tikleniwi waqtmda tomen sapali
agashlar rawajlanadi. Diinya juzinde togayda payda bolgan
uliwma orttin 97% adamlardin panqsiz is-hareketinen boladi.
Sonin ushm togaydi ortten saqlaw boyinsha
xaliq arasmda ugit-
nasiyat jumislan jiirgizilip, olardi qurgaq shaqalardan tazalaw,
ortten qorgawshi polosalarga boliw ham suriw jumislari amelge
asinlmaqta.
Togaylardi ziyankeslerden ham keselliklerden qorgaw lilken
ahmiyetke iye. Sebebi olar har-jili dunya juzinde biraz togaylardi
ziyanlaydi. Sonliqtan togay kesellikleri ham ziyankesleri menen
guresiwge itibar beriledi ham olar togay xojaligi ilajlan,
mexanikahq, ximiyaliq ham biologiyaliq usillarda alip banladi.
Bulardan birinshi usil tiykarman agashlardin nalshelerinin saw
bolip osiwin tamiyinlew maqsetinde kesellengen agashlar oz
waqtmda
qopanp
taslanadi,
egiletugin tuqimlardm
hanv
otirgizilatugin nalshelerdin sawligma lilken itibar beriledi.
Solay
etip keselliklerdin bir jerden ekinshi jerge tarqaliwinm aldi
almadi. Togaydm onimdarligi artadi. Ekinshi mexanikahq usilda
awil xojaliq ziyankesleri tikkeley joq etiledi. Oniii ushm ziyanh
janliklerdi shaqmwshi jaqtilar qoyilip, shuqirlar qazilip, olar
uslanadi. Kishkene maydandagi ziyankeslerdi joq etiw ushin
qoldan mexanikahq tasir jasaladi.
Ushinshi usil togay ziyankeslerin zaharli ximikatlar sebiw
arqali
joq etiw bolip, ziyankeslerge qoldan yamasa arnawli
418
apparatlar jardeminde, traktorlar ham samoletlar arqali ximikatlar
sebiledi. Bul usilda eger ximikatlardan pariqsiz paydalanilsa, ol
ekologiyaliq sistemanm uwlamwma ham buziliwma alip keliwi
mumkin. Sonliqtan zaharli ximikatlardi paydalaniwda barliq
qagiydalar saqlamwi tiyis. En songi biologiyaliq usil menen
ziyankeslerge
qarsi
guresiw
ushm
omn
dushpanlarinan
paydalaniladi
yagniy
ziyankeslerdi jep
tirishilik
etiwshi
haywanlardi ham janliklerdi qoldan kobeytip, olardi ziyankesler
kop taralgan aymaqlarga apanp jiberedi.
Olar ziyankeslerdi jep
joq etedi. Bunday paydali janliklerge xan qizi, qara qomzlar,
iynelikler jatadi. Ziyankeslerge qarsi guresiwdin en qolayli,
ziyansiz, arzan ham natiyjeli usili biologiyaliq usil bolip
esaplanadi.
Songi jillan adamlardm xojaliq iskerligi natiyjesinde qorshap
turgan ortaliqqa bolinip shigip atirgan ximiyaliq zatlardan
togaylar ham jabayi osimlikler ziyanlamp atir. Ayirim ximikatlar
hatteki osimliklerdi toliq nabit etedi. A1 DDT ham radioaktiv
zatlar bolsa osimliklerdi insan qajetine jaramaytugm awhalga alip
keledi. Sebebi bizde togaylardi zaharli
ximikatlardan qorgaw
jumislari ele tomen. Sonin ushm bul jumislardi kiisheytiw ham
keneytiw har bir insannin adiwli waziypasi.
Hazirgi waqitta bir neshshe minlagan adamlar ozlerinin dem
alis kunlerin, miynet dem alislarm otkeriw ushm ozleri jasap
turgan ulkedegi togaylarga har jili keledi. Olardin pariqsiz
hareketleri natiyjesinde togaylarda ort payda bolmaqta. Asisrese
qomp jatiwga kelgen sayaxatshilar awqat qaldiqlann, shiyshe ham
konserva bankalarm
taslap,
togaylardi
pataslamaqta, jas
nalshelerdi basqilap ziyan keltirmekte.
Sonliqtan togaydi
qorgawdi sholkemlestiriwde bul faktorlardi esapqa aliw zarur dep
oylaymiz.
Dostları ilə paylaş: