Mamleketlik universiteti jumanov m. A

XVII BAP. EKOLOGIYALIQ TALIM HAM TARBIYA
Tayam sh 
sozler: 
ekologiya, 
tarbiyashi, 
talim-tarbiya,
ekologiyahq-metodist, 
ekologiyahq-pedagog, 
ekologiyaliq
— 
instructor, 
ekolog-injener, 
ekolog-texnolog, 
ekolog-
avtotransportshi, ekolog-agroximik, awil xojaliq ekologiyasi,
siyasiy ekologiya, ximiyahq texnologiya, avtotransport, galaba
xabar qurallari, jurnallar, radio, televidenie.
Ozbekistan Respublikasi Ministler Kabmetinin 2008-jil 18- 
sentyabr 212 -sanli qaran menen tastiyiqlangan «2008-2012- 
jillarda 6zbekistan Respublikasmin qorshagan ortaliqti qorgaw 
jumislari bagdarlamasi» nin I-punktinde uzliksiz ekologiyaliq 
ham 
turaqli 
rawajlamw 
ushm talim 
sistemasm janede 
rawajlandiriw, ekologiyaliq bilimdi rawajlandiriw, ekologiyaliq 
bilimlerdi kennen ugit-nasiyatlaw waziypalan belgilengen.
Joqanda 
korsetilgen 
milliy 
mamleket 
sistemasm 
modemizaciya qiliw talaplan hamme pan bagdarlan, solardan 
ekologiyaliq talim ham tarbiya sistemasm qaytadan korip 
shigiwdi talap etedi. Sebebi, milliy ekologiyaliq talim ham tarbiya 
sistemasi usi kunnin talaplanna toliq juwap beredi dep ayta 
almaymiz. Omn tiykargi sebeplerinin biri 1992-jil 9-dekabrde 
qabil etilgen 6zbekistan Respublikasmin «Tabiyatti qorgaw 
haqqmda» gi mzaminm 4-statyasina ekologiyaliq talimnin 
majburiylik principi kiritilgen. Lekin usi bagdarlangan qagiyda 
stixiyali rawishte amelge asmlmaqta.
Ekologiyaliq bilim - bul tiri tabiyat duzilisi, rawajlamwi, 
ozgeriwi, jer juzindegi tiri organizmler jagdayi, olardm bir-biri 
ham qorshagan ortaliq ortasinda bolip turatugin qatnaslari, tabiyiy 
bayliqlardin san ham sipati, kolemi, turlerin hamde olardi saqlaw 
ham linemlep paydalaniw jollarm ozlestiriwden ibarat.
Ilim-texnika rawajlamwmin tabiyatqa una
m siz
tasiri, jer 
juzinde kop janzatlardin joq bolip ketiwine alip ketip atirgan turli 
apatlar, qarama-qarsiliqlar aniq ekologiyaliq mashqalalardi kun 
tartibine qoydi.
Hazirgi kunde jer juzinde insan qoli jetpegen tabiyattin birde- 
bir muyeshi qalmadi. Тек gana tropikaliq togaylar, joqari tawli
469

---

rayonlar, Arktika, Antarktika, kishi-kishi ormlarga insan qademi 
jetpegen boliwi mumkin.
Bir neshe million jillar dawaminda qunlgan alemnin tabiyiy 
korinisi, keyingi 10-15 jil ishinde jiida awir jagdayga tusti, hawa 
buzildi. Solardan, topiraq zaharli zatlar menen jaraqatlandi, 
suwlar turli zatlar menen pataslandi ham basqalar. Bul jagdaylar 
insan salamatligma unamsiz tasir ete basladi. En awele, balalar, 
analar, qariyalar salamatligma awir tasir etip, jana-jana kesellikler 
kelip shiqpaqta.
Hazirgi kunnin en qiyin mashqalalannan biri ilim-texnika 
jetiskenlikleri tiykarmda xaliq arasinda ekologiyaliq talim-tarbiya 
ham madeniyatqa baylamsli bilimlerdi asinw joli menen tabiyatti 
qorgawdi tezlestiriwdin turli is-ilajlarm islep shigiw. Bul 
haqqmda qanigeler tayarlawdi har-qiyli jollar menen amelge 
asmw kerek.
Ekologiyaliq talim-tarbiyamn tup manisi - bul tabiyat ham 
jamiyet ortasindagi turaqli birlik, olardi bir-birine baylamstinwshi 
tabiyiy hamde siyasiy mzamlardi uyreniw, turmisqa en jaydmw 
joli menen tabiyiy turaqliliqti saqlawdan ibarat.
Ekologiyaliq talim-tarbiya - bul insannin tabiyatqa qadem 
qoygan waqittan baslap, putkil omiri dawammda tabiyattan anli 
rawishte paydalamw, psixologiyaliq, adep-ikramliliq tarepinen, 
xalqimizdm tabiyatqa hurmet-itibar menen qaraytugm jaqsi urip- 
adetleri, dasturleri tiykarmda jaslardi tarbiyalaw, olarda tabiyat, 
omn har turli bayliqlanna mehir-muxabbat oyatiw, linemlep 
paydalamwga uyretiw, 
tabiyiy bayliqlardi kobeytiw, baglar, 
gulzarlar sholkemlestiriwge liyretiw, olardin qalbinde jaqsi 
qasiyetler oyatiwdan ibarat (Ergashev, 1993, 1998).
Ekologiyaliq talim-tarbiyamn maqseti 
- insandi qorshap 
turgan tabiyiy ortaliq ham omn bayliqlarm biletugm, unemlep 
paydalanatugin, saqlaytugm, tabiyat bayligma bayhq, gozzalligma 
gozzalliq qosatugin, siyasiy ham tabiyiy mzamlardi biletugm 
bilimli insandi jetilistiriw ham tarbiyalawdan ibarat.
Ekologiyaliq talim ham tarbiyamn