‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

17.2. Unumdorlik ko‘rsatkichi bo‘yicha boshqarish
U num dorlik ko ‘rsatkichi 
b o ‘yicha boshqaruv 
sam arali 
boshqaruv dem akdir. Unum dorlikni oshirishda boshqaruvni t o ‘g ‘ri 
tashkil etish m uhim ahamiyatga ega.
281

---

K orxonaga o ‘zaro bir-biriga bog‘liq elem entlardan iborat 
tizim nuqtai nazaridan qarash lozim. Tashkilotdagi boshqa tashkiliy 
m uam m olar kabi unum dorlikni oshirish m uam m osi ham kom pleks 
yondashuvni talab qiladi, unum dorlik ko ‘rsatkichiga ham tashqi 
m uhitning, ham tizim o ‘zgarishi jarayonining turli om illari ta ’sir 
etadi.
1
7.
1-chizmada
unum dorliktizim li yondashuv nuqtai nazaridan 
k o ‘rsatib berilgan.____________________________________________
Resurslar
Natijalar (ijobiy)
--- Sifatli tovar va xizmatla r
Materiallar 
--- »
Aloqa
__
*
Mehnat 
--- »
Foyda va xarajatlarni boshqarish
Kapital 
--- »
Qarorlami qabul qilish
--- * Bandlik
Energiya 
--- »
Rahbarlik
Axborot 
--- ■»
Natijalar (salbiy)
Rejalashtirish
--- ». Defektlar
Tashkil etish
---
►
--- ». Moliyaviy yo'qotuvlar
17.1-chizma. Qayta ishlash jarayoni.
B undan k o ‘rinib turibdiki, unum dorlikka k o ‘pgina om illar 
ta ’sir k o ‘rsatadi. Bu o m illar o‘zaro bir-biriga ta ’sir etishi 
sababli unum dorlikni oshirishning aniq va yagona y o ‘li m avjud 
em as. U num dorlikni o sh irish g a qaratilgan k o ‘pgina urinishlar 
rah b arlar o ‘z harakatlari natijalarini ko ‘ra olm aganliklari sababli 
m uvaffaqiyatsizlikka uchradi. Unumdorlikni oshirish y o ‘llaridan 
biri sifat va unum dorlik o ‘rtasidagi bog‘Jiqliqni inobatga olishdir.
Sifat konsepsiyasi, bu umumiy unum dorlikning muhim 
om illaridan biri sifatida, kom pleks va tizimli yondashuvning 
zarurligini k o ‘rsatadi. R ahbarlarning o ‘z tashkiloti unum dorligini 
bah olashd a eng k o ‘p y o ‘l q o ‘yadigan xatosi, ishlab chiqarish hajmi 
k o ‘rsatkichlarigagina e ’tib o r qaratishidir. M asalan, yuqori darajaga 
e g a b o ‘lgan bir rahbar,unum dorlikm uam m olari bilan duch kelganda, 
har kuni zavodda ishlab chiqarilayotgan m ahsulot m iqdorini
282
I

---

hisoblagan va ishchilam i ishlab ch iqarish hajm ini o shirishga 
chaqirgan. T aklif qilingan m aslahatchi bir oy davom ida rahbam ing
bu harakatlarini kuzatib, unga «m ahsulotning qancha qism i 
sifatli ishlab chiqarildi? Xizmat qilishga yaroqlilik m uddatining 
davom iyligi qancha? Xizm at k o ‘rsatish uchu n o ‘z m uddatidan o ldin
chaqiruv holatlarining doimiyligi q anday? M ahsulotning qancha 
qism ini eng yuqori standartlar b o ‘yich a b irin ch i darajali m ahsulotlar 
toifasiga kiritish m um kin? M ahsulot iste’m olchilam ing m aksim al 
darajadagi talablariga javob bera oladim i?» kabi savollarni o ‘z ig a
berishni va k o ‘rib chiqishni tak lif qildi.
Ish shu bilan yakunlanadiki, biz doim o m iqdor m uam m olariga 
e ’tibor qaratam iz, sifat m asalariga u m um an aham iyat berm aym iz. 
U num dorlikka ta ’sir k o ‘rsatuvchi ikki om il, y a ’ni darom ad va 
xarajatlar om ilidan, o ‘z e ’tiborim izni asosan darom adlar v a
xarajatlarga faqat to ‘g ‘ri m a’noda y o ‘naltirish g a moyilmiz. B iroq, 
m uvaffaqiyatga erishgan tashkilot tajribasi takror va takror sifa t 
xarajat kom ponentining muhim elem enti ekanligini k o ‘rsatadi.
Yuqori sifat sotish m um kin boMgan m ahsulot ulushini 
k o ‘paytirish hisobiga, xaridor to m o n id an m ahsulotni qaytarib 
berish hollarini kam aytirish, shuningdek, kafolatli ta ’m ir hajm ini 
qisqartirish evaziga xarajatlarni kam aytiradi. N atijada kom paniya 
katta pulga ega b o ‘ladi v a u bu pullarni raqobatbardoshlikni oshirish 
b o ‘yicha tadbirlarga sarflashi m um kin. Bu sotish hajm ini oshirish 
imkonini beruvchi yangi m ahsulotlam ing yuqori sifati zarurligini 
ta ’kidlaydi va darom adlarda foyda ulushini oshirish im konini 
beruvchi ishlab chiqarishni qam rab olish m ohiyatini tushunishga 
yordam beradi. M isol uchun, «IBM » firm asi personal kom puterlam i 
ishlab chiqarishda ikki yil to ‘lm asdan birinchi o ‘ringa chiqib, 
bozom ing 30 % ortiq qismini egallab olgan. X uddi shunday, h a tto
undanda yaxshiroq, ishonchliroq va arzo n ro q personal E V M lam i 
ishlab chiqarish b o ‘yicha bir necha ishlab chiqaruvchilar borligiga 
hech qanday shubha y o ‘q. Am m o, «IB M » o ‘zining doimiy sifati 
bilan xaridorlar diqqatini jalb qila olgan, uning belgisi — sifat, 
ishonch va xizm at.
283

---

Sifat ichki v a tashqi kom ponentlarga ega. 
Sifatning 
ichki kom ponentlari — bu xususiyatlar, ishlab chiqariladigan 
m ahsulotning ichki tashkil etuvchilari. Tovarlar uchun — bu xizm at 
m uddati, defektlarning y o 'q lig i, texnik xarakteristikalari, bajarish 
darajasi, dizayn. X izm atlar sifati xarakteristikalariga ishonch, 
yuqori standartlar v a xizm at ko‘rsatish tezligi, arzon narxlarni 
kiritish m umkin.
Tashkilot bilan bogMiq hamma narsalar kabi, sifat ham 
tashkilotdan tash q arid a b o ‘lgan omillardan bogMiq boMadi. Bunda 
m ahsulotning xaridor ehtiyojlariga qay darajada m os kelishi muhim 
aham iyatga ega.
Yuqori va b arq aro r unum dorlikka erishish uchun albatta 
biznes-reja boMishi lozim . Unum dorlikni oshirish b o ‘yicha aniq 
m aqsadga ega boMmay turib, erishilgan unum dorlik yuqori yoki 
past ekanligini aniq lab boMmaydi. B iznes-reja — bu shunday 
hujjatki, firm aning u n d a o ‘z ishini qanday boshlashi, qanday ishlab 
chiqarishni sam arali yurgizish va tovarni bozorga olib chiqishi, 
qanday texnologiyani qoMlashi, qachon dastlabki darom ad olishi, 
tavakkalchilikni kam aytirishi, sarf-xarajat darajasi va foyda olishi, 
raqobat kurashida y u tib chiqish kabi k o ‘rsatkichlarning loyihasi 
o ‘z aksini topadi. B iznes-reja firmaning rivojlanish strategiyasini 
belgilab beradigan asosiy hujjatlardan biridir. Shu bilan birga firma 
taraqqiyotining um um iy konsepsiyasiga asoslanadi, strategiyaning 
iqtisodiy v a m oliyaviy jih atlarini birm uncha batafsil bayon etadi, 
aniq-tayin chora-tadbirlarni texnik iqtisodiy jih atd an asoslab beradi. 
U m um an olganda biznes-rejasiz yuqori va barqaror unum dorlikka 
erishib boMmaydi.