О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyоt instituti

 
С = К + n – Ф; (1) 
 
bunda: 
C
–erkinlik darajalari soni,
K
–sistemani tashkil etgan komponentlar soni, 
Ф
-
sistemaning muvozanatning о‟zgaruvchi omillari bо‟lib, bular о‟zaro bog‟liq emas. 
Agar metall sistemalarni tekshirishda bosim о‟zgarmas deb olinsa, u holda 
sistemaning erkinlik darajalari soni quyidagicha aniqlanadi: 
С = К + 1 – Ф (2) 
 

---

Bu formulalardan foydalanib, bir va ikki komponentli sistemalarning muvozanat 
xolatlarini quyidagicha tekshirish mumkin. 
Agar 
К = 1, Ф = 1
bulsa, 2- formuladan 
С = 1
kelib chiqadi. Bu shuni kо‟rsatadiki, 
sistemani shu sharoitda ( ma„lum xaroratda) qizdirish yoki sovutish mumkin, xolos. Bunda faza 
о‟zgarmaydi. 
Agar 
К = 1
va 
Ф = 2 bulsa 2-formuladan С = О 
kelib chiqadi. Demak, ayni sharoitda 
sistema muvozanat holatida bо‟ladi. Fazalar qoidasiga asosan bir komponentli sistemalarning 
fazalar soni ikkidan ortiq bо‟lishi mumkin emas. 
Endi fazalar qoidasini ikki komponentli Pb-Sb qotishmaning suyuq holatiga tadbiq etib 
kо‟raylik. Agar 
К = 2 
va 
Ф = 1 
bulsa, 
С = 2
ga teng bо‟ladi. Bu shuni kursatadiki, sistemaning 
xarorati va komponentlar kontsentratsiyasini ma„lum chegarada о‟zgartirish mumkin bо‟lib, 
faza о‟zgarmaydi. 
2.3. Qotishmalarning holat diagrammalari 
Qotishmalar holatining xarorat va kontsentratsiyaga qarab о‟zgarishini yeki biror 
qotishmaning kaysi xaroratda qanday vaziyatda bо‟lishini kо‟rsatuvchi diagramma 
holat 
diagrammasi 
deb ataladi. 
Qotishmalarning holat diagrammasi ba„zan muvozanat diagrammasi ham deyiladi, 
chunki u ba„zi sharoitda (ma„lum xarorat va kontsentratsiyada) qanday fazalar о‟zaro 
muvozanatda bо‟lishligini ifodalaydi. 
Ma„lumki, ikki element (masalan, qо‟rg‟oshin bilan surma) suyuqlantirilib, sо‟ngra 
sovutilganda mexanik aralashma (qotishma) hosil bо‟ladi. Komponentlari mexanik aralashma 
hosil qiladigan qotishmalarning holat diagrammalari