Microsoft Word Materiallar Full

CuInSe

2

-FeSe-In

2

Se

3 

 SİSTEMİ 

 

Rahilə MIRZƏYEVA, M. R. ALLAZOV, R. F.  ABBASOVA, M. B. BABANLI 

Bakı  Dövlət Universiteti 

[e-mail] 

 

CuInSe

2

-FeSe-In

2

Se

3

 kvaziüçlü sistemini tədqiq etməkdə  məqsəd sistemin bütün qatılıq sahələrində gedən fiziki-

kimyəvi proseslərin xarakterini  müəyyənləşdirmək, məlum və  mövcud ola biləcək fazaların ilkin kristallaşma və 

mövcudluq sahələrini müəyyənləşdirmək, bərk faza tarazlıqları diaqramını  və likvidus səthinin proeksiyası diaqramını 

qurmaq olmuşdur. 

CuInSe

2

-FeSe-In

2

Se

3 

sistemində baş verən fiziki-kimyəvi  çevrilmələr CuInSe

2

-In

2

Se

3 

, In

2

Se

3

- FeSe, CuInSe

2

 – FeSe və 

CuInSe

2

 - FeIn

2

Se

4 

kvazibinar sistemlərinin və bir neçə qeyri-kvazibinar kəsiklərinköməyilə araşdırılmışdır. Bu kəsiklərin 

birinci ikisi haqqında məlumatlar  ədəbiyyat materiallarından götürülmüş  və  bəzi tərkiblərdə alınmış  fərqli nəticələr 

dəqiqləşdirildikdən sonra istifadə edilmişdir. 

CuInSe

2

-FeSe sisteminin nümunələri  yüksək təmizliyə malik elementlərdən sintez  edilmişdur. Sintez şaquli sobada 

vakuumlaşdırılmış ikiqat ampulalarda 1100

0

C –də 8 saat müddətində aparılmışdır. Xəlitələrin  tarazlıq halına gəlmələri 

üçün onlar bir ay müddətində 400

0

C-də dəmləmədə saxlanmışdır.   

DTA nəticələrinə görə sistemin faza diaqramı qurulmuşdur. Diaqram məhdud həllolma sahəsinə malik evtektik tiplidir. 

Müəyyən edilmişdir ki, sistemdə CuInSe

2

-nin aşağıtemperaturlu xalkopirit fazası əsasında həllolma otaq temperaturunda 19 

mol% FeSe ə qədər davam edir. 

Tədqiq etdiyimiz digər kvazibinar sistem CuInSe

2

 - FeIn

2

Se

4

 kəsiyi olmuşdur. Sistemin hal diaqramı evtektik tiplidir, 

hər iki tərəfdən məhdud həllolma sahəsinə malikdir. Evtektika 900

0

C-də 77 mol% FeIn

2

Se

4

 tərkibində kristallaşır. α- bərk 

məhlul sahəsi otaq temperaturunda 25 mol% FeIn

2

Se

4

- ə qədər davam edir. FeIn

2

Se

4

 əsasında bərk məhlulların sərhədi otaq 

temperaturunda 8 mol% CuInSe

2

-yə qədər azalır. 

CuInSe

2

-FeSe-In

2

Se

3 

sistemində monovariant əyrilərin və nonvariant nöqtələrin koordinatlarını müəyyənləşdirmək 

məqsədi ilə kvaziüçlü sistemin yan tərəflərinə paralel olan [0.5CuInSe

2

·0,5In

2

Se

3

] - FeIn

2

Se

4

, [0.5CuInSe

2

·0,5FeSe]-

FeIn

2

Se

4 

və [0.5CuInSe

2

·0,5In

2

Se

3

] [0.5CuInSe

2

·0,5FeSe]daxili politermik kəsikləri tədqiq edilmidir.Hər üç sistemin 

xəlitələri üçün müvafiq sintez  və    termiki  emal  şəraiti təyin edilmiş, nümunələr fiziki-kimyəvi analizin  DTA və RFA 

metodları ilə  tədqiq edilərək faza diaqramları qurulmuşdur. 

Tədqiq edilən sistemlərin analiz nəticələrinə  əsasən  CuInSe

2

- FeSe- In

2

Se

3

 sisteminin faza diaqramının otaq 

temperaturunda izotermik kəsiyi və likvidus səthinin proeksiyası qurulmuşdur. 

---