Toshkent moliya instituti b. I. Nurmuxamedova, sh. K. Xamdamov davlat moliyasi


 Davlat moliyasining funksiyalari, ularning davlatning funksiyalari bilan



Yüklə 3,44 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/205
tarix07.01.2024
ölçüsü3,44 Mb.
#209722
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   205
Давлат молияси Дарслик- (2)

2.3. Davlat moliyasining funksiyalari, ularning davlatning funksiyalari bilan 
bog‘liqligi 
Har bir mamlakatning normal ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy jihatdan 
rivojlanishi uchun samarali faoliyat qiluvchi davlat zarur. Davlat jamiyatga va 
mamlakat fuqarolariga zarur tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatish, 
iqtisodiyot va ijtimoiy tarmoqlarning samarali faoliyat qilishi uchun me’yoriy va 
institutsional tuzilmalarning qonuniy asoslarini yaratish va shu bilan o‘z 
fuqarolarining yashashi va ishlashi uchun ijtimoiy, iqtisodiy, moddiy va boshqa 


17 
shart-sharoitlarni yaratib berish vazifalarini bajaradi. Shu vazifalardan kelib 
chiqqan holda davlatning asosiy funksiyalari quyidagilardan iborat (2.2-rasm): 
Davlat yuqorida bayon qilingan o‘z funksiyalarini muvaffaqiyatli bajarishi
shuningdek, mamlakat taraqqiyoti-ning har bir bosqichida dolzarb bo‘lgan 
strategik maqsad va vazifalarni amalga oshirish uchun mamlakatda yaratilgan 
moliyaviy resurslarning ma’lum bir qismini o‘z qo‘lida to‘plamog‘i obyektiv 
zaruriyatdir. Aynan shu obyektiv zaruriyatning mavjud bo‘lishi 
davlat 
moliyasining
mavjud bo‘lishini va amal qilishini taqozo etadi. 
 
2.2-rasm. Davlatning asosiy funksiyalari
Moliya tizimi uchun, umuman olganda, quyidagi davlat moliyasini boshqarish 
funktsiyalari hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi: rejalashtirish, tashkil etish, 
rag‘batlantirish, nazorat. 
1. Rejalashtirish funktsiyasi maqsadlarni shakllantirish va ularga erishish 
yo‘llarini tanlashni o‘z ichiga oladi. Rejalashtirish funktsiyasiga, odatda, 
rivojlanish maqsadlari va ustuvorliklaridan kelib chiqqan holda vaqt jihatidan 
cheklangan moliyaviy resurslar hajmini taqsimlash, ularni respublika va mahalliy 
byudjetlar o‘rtasida qayta taqsimlash ham kiritiladi. Mazkur funktsiya tegishli 
moliya yili va istiqbol uchun byudjetlar, moliyaviy resurslar balanslari, soliqqa 


18 
tortish tartiblari va boshqalar tuzish orqali amalga oshiriladi. 
2. Tashkil etish funktsiyasi byudjet tuzilishi va byudjet tasnifini o‘z ichiga 
olib, byudjetni tuzish, tasdiqlash va bajarish tartibini belgilash, vakolatli kredit 
muassasalarini tanlash, byudjet jarayonida qonunchilik va ijro hokimiyati organlari 
vakolatlarini cheklash, moliya organlarining funktsional bo‘linmalarining huquq va 
majburiyatlarini aniqlash zaruratini taqozo etadi. Davlatning byudjet oqimlari va 
moliyaviy resurslarini tartibga solish va nazorat qilish ichki tizimini tashkiliy 
tuzish jarayoni ushbu jarayonga bog‘liq. 
3. 
Rag‘batlantirish 
funktsiyasi 
maqsadlarni 
ro‘yobga 
chiqarishga 
yo‘naltirilgan faoliyatga asoslanadi. Ushbu funktsiya yordamida moliyaviy 
faoliyatga ta’sir etuvchi va uning pul mablag‘lariga ehtiyojini hisobga oluvchi 
omillar tushuntiriladi. Moliyaning taktik va strategik jihatlari bo‘yicha qaror qabul 
qilish jarayonida xodimlarning xulq-atvorini belgilovchi omillar muhim o‘rin 
tutadi. 
4. Nazorat funktsiyasi belgilangan maqsadlarni amalga oshirishga 
ko‘maklashishni anglatadi. Bu natijalarni baholash etaloni, mezoni hisoblanuvchi 
norma va normativlar ishlab chiqish, erishilgan yutuqlarni belgilangan maqsadlar 
va o‘rnatilgan mezonlar bilan solishtirish, moliyaviy faoliyat shart-sharoitlari va 
omillariga zaruriy o‘zgartirishlar kiritishni ta’minlash kabilarni o‘z ichiga oladi. 
Davlat moliyasining real pul aylanmasini tartibga solish bilan bog‘liq 
funktsiyalari: 
1. Davlat moliyasining taqsimot funktsiyasi shundan iboratki, qayta yaratilgan 
qiymatni taqsimlash va qayta taqsimlash orqali umumdavlat ehtiyojlari 
ta’minlanadi, iqtisodiyotning ijtimoiy sektorini moliyalashtirish manbalari 
shakllanadi, yagona byudjet tizimi doirasida byudjetlar va byudjetdan tashqari 
fondlar balanslashtirilganligiga erishiladi. 
Davlat moliyasi moliya resurslarini markazlashgan fondlar tizimi orqali qayta 
taqsimlash asosida ishlaydi. Ushbu funktsiya yordamida ular alohida tarkibiy 
tuzilmalar doirasida bo‘lgani kabi, umumdavlat miqyosidagi ishlab chiqarish 


19 
jarayonlariga xizmat qiladi. 
Taqsimot funktsiyasi shundan iboratki, qayta yaratilgan qiymat byudjet
banklar, kontragentlar oldida korxonalarning moliyaviy majburiyatlarini bajarish 
maqsadida taqsimlanishi lozim. Uning natijasi markazlashgan pul mablag‘lari 
fondlarini shakllantirish va ulardan foydalanish, iqtisodiyotning noishlab chiqarish 
sohasini ta’minlash sanaladi. 
Moliyaning taqsimot funktsiyasini amalga oshirishning asosiy ob’ektlari
byudjetga va byudjetdan tashqari fondlarga majburiy to‘lovlar, shuningdek, 
byudjet defitsitini moliyalashtirish manbalari hisoblanadi. Turli darajadagi 
byudjetlar o‘rtasida daromadlarni qayta taqsimlash jarayoni alohida o‘rin tutadi. 
2. Davlat moliyasining 
nazorat funktsiyasi davlatning 
o‘zi ham 
qatnashayotgan real pul aylanmasida, markazlashgan pul mablag‘lari fondlari 
shakllanishida nazoratni amalga oshirishdan iborat. Nazoratning ikki shakli 
mavjud: moliyaviy ko‘rsatkichlar, to‘lovlar va hisob-kitoblardagi o‘zgarishlar 
ustidan nazorat; moliya strategiyasi amalga oshirilishini nazorat qilish. 
Birinchi holda majburiy yoki ogohlantiruvchi xarakterdagi choralarni 
qo‘llovchi sanktsiyalar va rag‘batlantirish tizimlari qo‘llaniladi. Ikkinchi holda gap 
uzoq muddatli moliya siyosatini amalga oshirish haqida borib, bunda asosiy e’tibor 
o‘zgarishlarni oldindan ko‘ra olish va ularga moliyalashtirish tartibi va shartlarini 
moslashtirishga 
qaratiladi. 
Moliya 
tizimidagi 
muntazam 
o‘zgarishlar, 
yangilanishlar bunga hukumatning barcha bo‘g‘inlaridan mutanosib javobni taqozo 
etadi. 
Moliyaning nazorat funktsiyasi doimo aniq namoyon bo‘ladi. U muayyan 
darajadagi byudjetga, byudjetdan tashqari fondga, korxona yoki muassasa va 
boshqalarga yo‘naltirilishi mumkin. 
Davlat moliyasining nazorat funktsiyasi quyidagi asosiy yo‘nalishlarda 
amalga oshiriladi: 1) markazlashgan fondlarga mablag‘lar to‘g‘ri va o‘z vaqtida 
o‘tkazilishi ustidan nazorat; 2) iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish ehtiyojlarini 
hisobga olgan holda pul mablag‘larining markazlashgan fondlarining belgilangan 


20 
parametrlarga rioya etishi ustidan nazorat; 3) moliyaviy resurslardan maqsadli va 
samarali foydalanish ustidan nazorat. 
Moliyaviy resurslarning maqsadli va samarali ishlatilishi pul fondlarining 
shakllanishi va sarflanishiga doir tuziladigan rejali va hisobot smetalari asosida 
nazorat qilinadi. 

Yüklə 3,44 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   205




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin