FAOLLASHTIRUVCHI SAVOL VA TOPSHIRIQLAR 28- MAVZU Valuta — davlatlar pul birliklarining umumlashgan nomi.
VALUTA KURSI NIMA? Bir davlat pul birligining boshqa davlat pul birligidagi narxi
valutaning ayirboshlov kursi deb ataladi. O‘zbekistonda chet el valutasining ayirboshlov kursi
— uning bir birligini sotib olish uchun to‘lash lozim bo‘lgan so‘m miqdoriga teng
bo‘ladi. Masalan, O‘zbekistonda 2014- yil 17- martda AQSH dollarining sotib olish
kursi 2243 so‘mni, yevroning kursi 3085 so‘mni tashkil qilgan. Odatda, bir davlat
valutasining kursi ikkinchi davlat valutasining kursi bilan taqqoslanayotganda, bu
valutalarning AQSH dollariga nisbatan kursidan ham foydalaniladi.
VALUTA KURSI QANDAY ANIQLANADI? Ikki davlat bir-biri bilan import–eksport savdo-sotiq aloqalarini olib borar
ekan, birinchi davlatning ikkinchi davlat valutasiga, ikkinchi davlatning birinchi
davlat valutasiga ehtiyoji paydo bo‘ladi. Bu esa har bir davlat valutasiga nisbatan,
xuddi tovarlarga bo‘lgandek, talab va taklifni keltirib chiqaradi. Davlat valutasining
kursi unga bo‘lgan talab va taklifga nisbatan shakllanadi. Davlatdan eksport
qilinadigan tovarlar hajmiga qarab, davlat valutasiga bo‘lgan talab shakllanadi.
Davlatdan ko‘p tovar eksport qilinsa, davlatning valutasiga bo‘lgan talab ham
oshadi. Davlat valutasining taklifi esa bu davlatning boshqa davlatdan sotib
olmoqchi bo‘lgan import tovarlarining hajmidan kelib chiqib shakllanadi. Davlat
uchun qancha ko‘p import tovarlari kerak bo‘lsa, davlat valutasining taklifi ham
shuncha ko‘p bo‘ladi.
VALUTA KURSI NEGA O‘ZGARADI? Valuta kursining o‘zgarishiga, odatda, unga bo‘lgan talab va taklifning
o‘zgarishi sabab bo‘ladi. Agar Rossiyaning O‘zbekiston tovarlariga bo‘lgan talabi
O‘zbekistonning Rossiya tovarlariga bo‘lgan talabidan kamaysa, Rossiya rublining
O‘zbekiston so‘miga nisbatan kursi ko‘tariladi. Ya’ni bir rubl oldin 40 so‘m turgan
bo‘lsa, endi 42 so‘m bo‘ladi. Aksincha bo‘lsa, rublning kursi tushadi. Ba’zida davlat
tashqi savdoni tartibga solish, mamlakat ichki bozorini himoya qilish maqsadida,
valuta kurslarini rasmiy ravishda oshirishi yoki kamaytirishi ham mumkin. Bunga
muomaladagi milliy valutani ko‘proq chiqarish yoki kamaytirish orqali ham
erishish mumkin. Masalan, muomalaga ko‘p miqdorda milliy valuta chiqarilsa,
uning chet el valutasiga nisbatan hajmi ko‘payib, milliy valuta kursi tushadi. Chet
Bilasizmi? O‘zbekiston Respublikasida xorijiy valutalarning so‘mga nisbatan kursini
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki belgilab beradi.
