Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent

Virtual xususiy tarmoqlar. 
Virtual xususiy tarmoq (Virtual Private 
Network, VPN) deganda ma’lumotlarni inkapsulyatsiyalash 
mexanizmlari, hamda qo‘shimcha autentifikatsiya, shifrlash, yaxlitlikni 
nazoratlash bazasida vaqtinchalik himoyalangan aloqa kanalini yaratish 
yo‘li bilan uzatiluvchi ma’lumotlarni himoyalash vositasi tushuniladi. 
Nomidan ko‘rinib turibdiki, VPNning asosiy g‘oyasi vaqtinchalik (seans 
davrida) ma’lumotlarni uzatish uchun inkapsulyatsiyalash, ya’ni bir 
sathning tarmoq paketini yuqori sathning yagona paketiga birlashtirish 
yo‘li bilan himoyalangan tunnelni yaratishdan iborat. Aynan, doimiy 
himoyalangan kanalni yoki ajratilgan liniyani ijaraga olishni tashkil etish 

---

144 
oldida, vaqtinchalik tunnelni tashkil etish imkoniyatining afzalligi 
namoyon. 
Ma’lumotlar paketining yuqori sath paketiga inkapsulyatsiyasi esa 
ma’lumotlarni shifrlash va ularning yaxlitligini nazoratlash talablarini 
osongina qondirishga imkon beradi.
Virtual xususiy tarmoqlarni, asosan OSI-modeli sathlari va ulanish 
usullari bo‘yicha tasniflash qabul qilingan. Ulanish bo‘yicha “nuqta-
nuqta” (“uzel-uzel”), “nuqta-tarmoq” va “tarmoq-nuqta” usullari 
farqlanadi. 5.2-jadvalda virtual xususiy tarmoqning eng ommaviy 
protokollari keltirilgan. 
5.2-jadval 
Virtual xususiy tarmoq protokollari 
OSI 
modeli 
sathlari 
Tunnellashning 
bazaviy protokoli 
Shifrlash vositalari 
Seans sathi 
SOCKS 
Quyidagi protokollardan 
foydalanadi. 
Transport 
sathi 
SSH 
AES, 3DES, Blowfish 
SSL/TLS 
AES, 3DES, IDEA, RC4 va h. 
Tarmoq 
sathi 
IPSec (ESP) 
AES, 3DES va h. 
Kanal sathi 
L2TP 
Yuqoridagi protokollardan 
foydalanadi. 
PPTP 
MPPE (RC4) 
PPTP (Point-to-Point Tunneling Protocol) – “nuqta-nuqta” xilidagi 
kanal sathining tunnel protokoli. Ushbu protokol, tunnelga xizmat qilish 
uchun, qo‘shimcha TCP-ulanish yordamida PPP-kadrlarni IP-paketlarga 
inkapsulyatsiyalaydi. Mijozlarni autentifikatsiyalash uchun masofaviy 
foydalanishning turli protokollarini, jumladan MSCHAPv2 protokolini, 
madadlaydi. Shifrlashda RC4 algoritmni amalga oshiruvchi MPPE 
protokol madadlanadi.
L2TP (Layer 2 Tunneling Protocol) – PPP-kadrlarni tarmoq sathi 
paketlariga inkapsulyatsiyalovchi kanal sathining tunnel protokoli. 
Protokolning afzalligi sifatida foydalanish ustuvorliklarini va 
multiprotokollikni (nazariy jixatdan IPga bog‘liq emaslikni) 
madadlashini ko‘rsatish mumkin. Shifrlash mexanizmi o‘zidan yuqori 
sathga ishonib topshiriladi, masalan IPSec apparat yordamida amalga 

---

145 
oshirilishi mumkin. PPTPdan farqli holda, TCP/IP tarmoqlarida ushbu 
protokol transport protokoli UDPga moslangan.
IPSec (IP Security) protokoli ikkita rejimda – transport va tunnel 
rejimida ishlaydi. Transport rejimida (ushbu rejim hostlar orasidagi 
ulanishlarni o‘rnatishda ishlatiladi) IPSecdan, qandaydir boshqa usul, 
xususan, shifrlash funksiyasi bo‘lmagan L2TP tomonidan tashkil etilgan 
“nuqta-nuqta” xilidagi tunnellarni himoyalashda foydalanish mumkin. 
Tunnel rejimi shunday tunnelarni yaratishga imkon beradiki, shifrlangan 
butun paket (transport rejimidan farqli holda, butun paket sarlavhasi 
bilan shifrlangan) adresatga yetkazish uchun yuqori sathga 
inkapsulyatsiyalanadi.