Microsoft Word monoqrafiya docx

 
II  FƏSİL 
NIZAMI GƏNCƏVI ƏSƏRLƏRINDƏ HIKMƏT 
Fəlsəfə  və hikmət vəhdət təşkil edir. Bilik, elm, alimlik, irfan, mərifət, alilik 
Firdovsi  əsərlərində, Nasir Xosrov, Kəlilə  və Dimnə, Gülüstanda öz əksini tapmışdır. 
Bundan əlavə doğruluq, düzlük, ağıl və hökm də burada yer almışdır. 
Hikmət və elm “Qurani Kərim”də  də  işlədilmişdir. Fəlsəfi baxımdan hikmət-
həqiqət deməkdir. 
Xacə  Nəsir demişdir: «Hikmət mərifət  əhlində  ağıl-kamala çatmaqdır. Fəlsəfəni 
qədimdən məziyyət və hikmət bilmişlər.  Ərəstu,  Əflatun fəlsəfəsi  şeyx  Şəhabəddin 
tərəfindən yayılmışdır». 
Nizami «İqbalnamə» də göstərir ki, Ərəstu ölüm ayağında ikən  şagirdləri başına 
toplaşır və  Ərəstu onlara deyir ki, nə  qədər ömr etdim fələyin işlərindən baş  çıxara 
bilmədim, indi görürəm ki, heç nə bilmirəm. 
Əflatun 113 il yaşayıb ölüm vaxtı deyir ki, mən hələ cavan arzularımla yaşayıram, 
yeni  şeylər  düşünmək istəyirəm. Nizami deyir ki,  insan ancaq gördüyünü dərk edə 
bilər, görmədikləri elə bağlı olaraq qalacaq. Dünyanın varlığını ancaq xaliq dərk edə 
bilər. Çünki kainatı o özü xəlq etmişdir və özü bilir ki, necə xəlq etmişdir. 
Qərb fəlsəfə tarixində fəlsəfə 5 hissəyə bölünür: 
Məntiq, camal elmi, əxlaq, siyasət və  təbiət elmləri. Məntiq, fikrin əsasında 
cəmləşir. Camal elmi real görünüşün təcəssümüdür.  Əxlaq, kamal, ağıl bəhrəsidir, 
siyasət ideyalar məcmuəsidir. O, cəmiyyəti dəyişməyə qadirdir. Təbiət elmi 
gördüklərimizin inikiasıdır. Yəni insan bunları görür və hiss edir. Hikmət  əxlaqın 
içərisindən nəşət edib çıxır. 
Bütün bunları Nizami öz şeriyyatında açıqlaya bilir. 

---

99 
 
 
Hikmət, fəzilət və səadətin vəhdəti. Mənəvi sifət fəzilət deməkdir. Çünki, mərifət 
və hikmət fəzilətə bağlıdır. Birlikdə isə mənəviyyat deməkdir. Ərəstu, Əflatun, Farabi, 
Xacə Nəsir hikməti ilk fəzilət hesab etmişlər. 
Səadət ancaq hikmət fəzilət və kamalla yetişir deyən Nizami hamıdan öncə onu 
poeziyaya gətirmişdir. Hikmət və əxlaq arasında xüsusi bir rabitə vardır. Bunların birini 
digərindən ayırmaq və təklikdə düşünmək mümkün deyil. 
Nizami təfəkküründə hikmət. 
Əgər Nizami əsərlərindəki hikmət, ağıl və  nəsihətli sözləri seçəsi olsaq, o zaman 
böyük bir kitabın meydana gələcəyinə heç şübhə yeri qalmır. Bunu şairin öyüd və 
nəsihətləri mövzusunda yazan onlarla müəllif təsdiq etmişlər. 
Nizami yaradıcılığında islam təfəkkürü ayrıca bir yer tutur. Şair bu hikmət 
təfəkkürünü  şeir vasitəsilə çatdırmağa müvəffəq olmuşdur. Nizaminin hikmətində  əsas 
yeri insan və onun əxlaqı tutur. Mərifət də bura daxildir. Nizami nədən yazmasına 
baxmayaraq bunlardan yerli yerində istifadə etmişdir. Bəlkə elə əsas səbəb də budur ki, 
Nizami əsərləri daha oxunaqlı olmuş, insanlar tərəfindən sevilmişdir.