AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adııra tariX İnstitutu

-----------------------
b n ıw n ista n -A z.ırb a y c a n   D a ğ lıq   Q arabağ m im a q işitşi
243

H.İ.Məmnwdova
də эп məqbul formulu təsdiq etdirməıc, yaxud onun orada baya- 
niiməsina nail olmaq idi» (140,  122).
Ümumiyyatb,  Lissabon  sammitinadak  oian  dövr  arzində 
Ermənistan-Azarbaycan,  Dağlıq  Qarabağ  münaqi.şəsi  ətrafmda 
keçirilmiş  danışıqlann  nəticəsi  kimi  Azarbaycan  artıq  aşağıdakı 
şartlar haqqmda fıkir yekdilliyinin alda edilməsina nail  olmuşdu: 
-işğal  altında olan Azarbaycan torpaqlarmın azad edilməsi; 
-qeyri-qanuni  silahlı  qüw alərin  bütiin  zəbt  edilmiş  torpaq- 
lardan çıxarılması;
-qaçqınlarm və məcburi köçkünlərin öz yerbrinə  qayıtması.
Lakin  bu  üç  şərtin  BMT  TŞ-nm  qətnaməhrində,  BMT- 
nin  bir  çox  rəsmi  sənədlərində,  ATƏT-in  və  onun  Minsk  qru- 
pımun  sənədlərində,  Azərbaycanla  ikitarafli  dö vbtb rarası  sə- 
nədlərda,  hətta  Azərbaycanın  va  Ermanistanm  d ö v b t  nıima- 
yəndəbri  arasmda  aparılan  danışıqlarda  təsdiqbnm əsinə  rag­
man  Minsk  qrupunun  üzvü  olan  dövbtlər  öz  m övqebrini  yal- 
nız ikitarafli danışıqlarda təsdiq  edirdibr.  1992-ci  ıkbn  bu Zir- 
və  toplantısmadək  qeyd  edibn  şərtbrin  əks  olunduğu  heç  bir 
ATƏT sənədi  mövcud deyildi.
Münaqişənin  halli  prinsipbrində  Lissabona  qədar  ham 
Azərbaycanla Ermanistan,  həm  də  öz maraqlarmı  güdən dünya 
dö vb tb ri  arasmda fikir ayrılığı vardı.  Azərbaycan  tərafrain  bu­
rada əsas  maqsadi  ondan  ibarat idi  ki,  danışıqlar mexatıizminin 
takmilbşdirilməsi  və  beynalxalq  sülhün  mühafiza qüvvəbrinin 
tətbiq  edilməsinə  dair  1994-cü ilda  Budapeştdə  qəbul  olunmuş 
qararm  mantiqi  davamı  kimi  Lissabon  sammitində  münaqişə- 
nin  həlli  prinsipbrinin  bərqarar  olunm asına  nail  olsun. 
A lƏ T -iıı  fəaliyyatdə  olan  sədrinin  xüsusi  bayanatına  əsas- 
lanmış bu prinsipbr aşağıdakılardır:
-M ünaqişənin  halli  Azarbaycan  R espublikasının  ərazi 
bütövlüyü  asasında öz  əksini  tapmahdır;
-Dağlıq  Qarabağm  hər  hansı  bir  muxtariyyati  Azarbay- 
canın tarkibinda  olmahdır;
244
Azarbaycan RespubiİKtisı
Erm?nistan-A zjrhaycan  Dağlıq  Qarabağ тМтщщш
-Dağlıq  Qarabağın  həm  ermani,  ham  da  azərbaycanlı 
ahalisinin tahlükasizliyinə təminat verilməlidir.
Ermanistanm  mövqeyi  isa heç  kimə  sirr  deyildi:  Azarbay- 
carun  arazi  bütövlüyiinü  danışıq  mövzusu  hesab  etmir,  Dağlıq 
Qarabağm  siyasi  cahatdan  müstəqil  qurum  kimi  tamnmasmı 
iddia  edir,  tahlükəsizlik  məsaləsinin  isa  yalnız  bir  icmaya  -   er- 
manibra aid olmasmı asaslandırmağa cahd göstərirdi.
Lakin  toplantıda  Ermanistan  nümayandə  heyati  bu  prin- 
sipbrin,  xtisusib  da  Lissabon  bayarmaməsinin  Azarbaycanın 
arazi  bütövlüyünü  aks  etdirən  20-ci  maddəsınin  onlar  tərafin- 
dan  qabul  edilmamasini  Ermanistanda  yaranmış  daxili  siyasi 
vaziyyatin  garginliyi  i b   izah  etməyə  çahşırdılar.  Lakin  onların 
bu  prinsipbri  münaqişanin  lap  əw aündə  inkar  etmabri,  Erma­
nistan  rahbarliyinin  ınasaləya  dair uzunmüddatli  strateji  mövqe- 
yindən xabər verirdi va bəlıanadən başqa bir şey deyildi.
Heydar  Oliyev  Azarbaycan  dövbtinin  maraqlarımn  mü- 
dafbsi  iiçün  ermanibrin  fitnakarlığma  cavab  kimi  L issabon 
sammitinin bayanatına öz qadağa (veto)  hüququnu tatbiq etmak 
niyyatini  ortaya  qoydu.  Bununla özünün  şəxsi  nüfuzunu  brtyiik 
risk  altına  qoyınaqdan  çakinmayan  prezident,  əslinda,  çox 
uğurlu  va nıaqsadyönlü  diplomatik gedişlərb  Azarbaycan  üçiin 
maqbul  sayılan  sanədin  qabul  edilmasina  nail  oldu.  B eb   ki. 
Azarbaycan  rahbarliyi  dilemma qarşısında qalaraq  ya  Lrmanis- 
tanm  elirazı  ib   razılaşmalı,  ya  da  qaışı  tarafin  avanturist  siyasi 
gedişla  naticada öziiniin beynalxalq  alamda takbnmasina yarat- 
dığı  şaraitdan  bu  formada  bahrabnmak  üçıin  siyasi  irada  va 
casarat  nümayiş  etdirmakla  digar  52  dövlatb  hamray  olaraq 
movqeyimiza  uygun  sanadin qabul  edilmasina nail  olmali  idi.
«Röyter»  agentiiyi  ATƏT-in  faaliyyatda  olan  sadri  EKot- 
tinin  taassüf  sözlarini  sitat  gatirarak  yazirdi  ki,  yalniz  bir  ölka 
Ütnumi  beynalxalq prinsipla ra/.ı  olmamışdır. Azarbaycan isa bey­
nalxalq  prinsipbri qabul edan dövbtlar sırasında olmuşdur.
245

H .İ.M əm tm dova
Eyni  məlumatda  L.Ter-Petrosyanın  bu  prinsiplərb  razı- 
iaşmamasma  dair  bəhanə  onun  öz  sözbri  ib   veriJmişdir:  «Bü- 
tün  verilən  vədbrə  baxmayaraq  Azərbaycaıı  Dağlıq  Qarabağ 
xalqmm  təhlükəsizliyini  təmin  etmək  iqtidarmda  devil...  Bu­
nun  üçün  biz  hesab  edirik  ki,  Dağlıq  Qarabağ  xalqmm  öziinü- 
idarə hüququnun  təmin olunması  baş  verə  bilocok  faciənin  qar- 
şısmı kəsmək üçün yeganə vasitədir» (236).
«Frans  Press»  Agentliyinin  yaydığı  məlumatda  deyilirdi 
ki,  54  ölkonin  döviət  və  hökumət  başçıiarmın  biitün  soybrino 
baxmayaraq  Azərbaycanla  Ermənistanm  mövqeləri  arasmda 
yaxınlaşma  əldə  etmək  miimkün  olmamışdır.  Eyni  məlumatda 
qeyd  olunurdu  ki,  bu  m əsəbyə  dair  53  dövbtin  xüsusi  sənəd 
qəbul  etməsi vəziyyətin məntiqi nəticəsi oJdu.
Lissabon  Zirvə  toplantısmda  danışıqlar  zamanı  yaranmış 
dramatik  vəziyyəti  Assoşieyted  Press  Agentliyi  b e b   bsvir  et- 
mişdir:  «Iki  günlük  zirvə  görüşü prosesində  apardmış  çoxsaat- 
lıq  damşıqlar  nəticəsində,  erm ənibrin  məskunlaşdıği  bu  dağ 
regionunun  Azərbaycanm  bir  hissəsi  olması  barədə  İJadəni 
Ermənistan qəbul  etməkdən imtina etmişdır.  Azərbaycan Prezi­
denti  Heydər  Əliyev  demişdir  kı,  bu  ifadənin  olmadığı  bir ləq- 
dirdə  zirvə  görüşünün  yekun  sənədino  o,  razılıq  verə  bilməz. 
Son  anda  Heydər  Əiiyev  Ermənistanın  razılığı  olmadan  53 
dövbt  tərəfindən  ayrıca  bəyaııat  qəbul  etdirdi  və  o;  sənəd 
statusunda  Ьэуаппатэуэ  əlavə  oiundu.  Eyni  zamanda  Heydər 
Əliyev  Avropa  Ittifaqı  tərəfmdən  dəstəkbnrm sı  barodə  güciü 
bəyanat aldı» (222,  148).
«Intemeşnl  Herald  Tribyun»  qəzetinin  məiumatında 
deyilirdi  ki,  Avropa  Ittifaqmm  bu  dəstəyi  bəyaıınamənin  əlavə 
sənədi  kimi  münaqişənin  həlli  prinsipbri  haqqmda  xiisusi 
bəyanatm qəbul  olunması iiçün öz rolunu oynamışdır (486).
Vaşinqtonda  buraxılan  «Interkon  Deyli»  bülleteni  rəsmi 
’Verevanın  pozucu  mövqeyini  vurğulayaraq  qeyd  etmişdi  ki,
246
Aziwbaycan RcspubHmsmm xarici siyasplituh
E m m s ta n  A m b ayca n   Dağlıq Qarabağ m iinaqipsi
Ermənistan  «özünü  ATƏT-in  53  dövbtinə  qarşı  qoymuşdır» 
(485,  8-12).
Amerikalı  politoloq  Pol  Qobl  Azərbaycanm  Vaşinqton- 
dakı  səfirliyinə  telefonla bildirmişdir ki,  Azərbaycan  nümayən- 
də  heyəti  Lissabonda  çox  faydalı  iş  görərək,  sanballı  nəticə 
əidə etmişidir (125,  10  dekabr  1996-cı il).
Zirvə  görüşünün  nəticələri  və  ATƏT-in  fəaliyyətdə  olan 
sədrinin  xüsusi  boyanatı  dünyanm  aparıcı  dövlətinin  rəhbərləri 
tərəfmdən  də  rəğbətlə  qarşdanmışdır,  ABŞ-ın  vitse-prezidenli 
Albert  Qor  Heydər  Əliyevə  məktub  göndərərək  bu  barodo  öz 
məmnunluğunu  ifädə  etmiş  və  Azərbaycanm  dövbt  başçısınm 
Ermənistan-Azərbaycan  münaqişəsiniıı  aradan  qaldırılması 
istiqamətindəki  fəaliyyətini  yüksək  qiymətləndirmişdir:  «Sizin 
dövbt  xadiıni  kimi  məharətiniz  və  işb   şəxsən  rmşğul  olmağı- 
nız bu məqsədə  nail  olmaq üçün  olduqca əhəmiyyətlidir»  (125, 
13  dekabr  1996-cı  il).
Almaniyamn  Federal  Xarici  işbr  naziri  A/arbaycan  pre- 
zideıılino  ünvanladığı  təşəkkür məktubunda  yazırdı:  «ATƏT-iıı 
Lissabon  sammitinin  axırında  öz  konstruktiv  hnSkətinizb  Siz 
zirvə  göriişünün  iimumi  sənədinin  qobul  cdilmnsino  hollcdicı 
tö h b   verdiniz.  Bunun iiçün  Sizo  bir daha ürokdən  toşokküriimü 
bildirirəm.  Sizin  ölkəniz  və  xalqmız  üçün  mnhz  beb  h.mknt 
etməyiniz,  şübhosiz yaxşı oldu» (125, 27 dekabr  1996-cı  il).
Dekabrm  12-də  BMT  BM-ııin  sesiyasında  BMT  ib  
ATOT  arasmda  əməkdaşhğa  dair  qobul  olunmıış  qotnamoyə 
Azorbaycan  niimayəndə  heyətinin  təşobbüsii  vo  tnkidi  ib   Kr- 
mənistan-Aznrbaycan,  Dağlıq  Qarabağ  münaqişosiniıı  holl  cdil- 
məsi  istiqamətində  ATƏT-in  foaliyyətino  hosr  olunmuş  paraq- 
rafdaxil  edilmişdir.  Ermənistan  nünıayəndobrmm  bı;  dii/olışm 
əleyhino  çıxnıasına  baxmayaraq  səııoddo  Dağlıq  Qarabağ  re- 
giomınım  Azərbaycan  Respublikasma  ınonsub  olduğu  tnsdiq 
olunmuşdur.  Burada  da  qətnamo  Ш  düzəliş  sasö  qoyıılarkon
247

H .İM əm m ddova
BMT  üzvlərinin  tarn  əksəriyyəti  Azərbaycanm  ədabtli  möv- 
qeyini dəstəkbm işdir (10,  14  dekabr  1996-cı il).
Bir  çox  politoloqlarm  və  siyasi  ekspertlərin  gəldikləri 
ümumi  гэу  Lissabon  sammitində  Azərbaycan  diplomaüyasmm 
qələbəsini  şərtbndirən  əsas  am ilbri  ümumiləşdirmoyə  imkan 
verir:  Birinci,  Ermənistan-Azərbaycan,  Dağlıq  Qarabağ  müna- 
qişəsinin  həllinə  dair  ATƏT-in  formalaşmı.ş  mövqeyi.  Zıi'və 
görüşiində  Minsk  qrupu  məsələnin  həllinin  əsas  prinsipbrinin 
əks  olunduğu  və  məhz  Azərbaycan  tərəfınin  tnkliibri  əsasmda 
hazırlanmış  layihələri müzakirəyə  çıxardı.  Bu,  ərazı  bütöviiiyü- 
nün qorunmasmı  başlıca şərt kimi  qəbul  edən ATƏT-in ədabtli 
yanaşmasma  dəlalət  edirdi.  Ikinci,  Dağlıq  Qarabağ  miinaqişəsi 
ib   bağlı  əvvəlki  zirvə  görüşlərindən  fərqii  olaraq  Azərbaycan 
Respublikasının mövqeyinə  rəğbət  hissinin  yüksəlməsı  sammit 
ərəfəsində  Avropanm  və  dünyanın  aparıcı  d ö v b tb rinm   başçı- 
larından  Azərbaycan  prezidentinin  ünvanma  daxil  olmuş  mək- 
tublarda  bu  m əsaləbrdə  respublikanm  haqq  işini  dəstəkbdik- 
brini  bildirm işdibr.  Üçüncü,  Azərbaycanm  mövqeyinin  bey- 
nəlxalq  hüquq  normaları  və  ATƏT-in  prinsipbri  ilə  tam  uzlaş- 
masma,  ışğala  məruz  qalmış  ölkə  kimi  Azərbaycan  torpaqla- 
rının  azad  olunması  zərurətinin  diinya  ictimaiyvəti  tərəfmdən 
dəstəklənməsinə  artıq  nail  olunmuşdur.  Nəhayət,  beynəlxalq 
abm də  Azərbaycamn  sülhsevər,  Ermənistamn  isə  işğalçı  döv- 
b t olması,  Azərbaycan diplomatiyasınm məqsədyöniü v s uzaq- 
görən  siyasi  fəaliyyəti  Budapeştdən  Lissabonadək  ötən  bit-  za­
man  ərzində,  nəinki  M insk  qrupunun  işində,  lıətta  bütün 
beynəlxalq və  regional  toplantılarda,  d ö v b tb ra ra sı  ıkitərəfli 
əlaqəbrdə öz əksini  tapmışdı.
D ağlıq  Q arabağ  münaqişəsiııə  m ünasibətdə  formalaş- 
mış  beynəlxalq  siyasi  vəziyyət  fonunda  Azərbaycan  diplo- 
matiyası  qarşısında  Lissabon  sammitində  başlıca 
m ə q s ə d b r ə  
nail  olmaq  üçün  konkret  vəzifəbr  dururdu:  Əvvəla,  Ermənis- 
tan-Azərbaycan  münaqişəsinin  obyektiv  səbəblərmin  vo  nətı-
248
cəbrinin,  Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsinin  əsas  mahiyyətinin, 
habeb  bu  m asəbda  münaqişə  tərəfbrinin  hansı  mövqedə 
durduqlarmın  real  mənzərəsini  görüş  iştirakçılarıru  çatdır- 
maq,  bunun üçün nümayəndə heyotinin  qarşısında bütün müm- 
kiin  imkanlardan  səmərəli  istifadə  etmək  vəzifosi  dururdu. 
[kinci.  Dağlıq  Qarabağa  Azərbaycanm  tərkibində  özünü  idarə 
edən  yüksək  muxtariyyət  statusunun  verilməsi  barədə  Minsk 
qrupunun  gəldiyi  qənaətə  ATƏT-in  üzvü  olan  ölkəbrdən  yal- 
nız  Ermənistanm  qeyri-konstruktiv  və  beynəlxalq  prinsipbrə 
zidd  mövqeyinin  fakt  kimi  açıqlanması.  Hamı  bilməli  idi  ki, 
məsəbnin  bu  cür  qoyuluşunda  Ermanistan  heç  bir  ciddi  arqu- 
mentə  malik  deyil.  Üçüncü,  Azərbaycanın  ədabtli  mövqeyinin 
gözbnilrnəsi  baxımından  zirvə  görüşündə  qəbul  olunmuş 
sonədlərdə  və  bəyanatlarda  ATƏT-in  Minsk  qrupunun  gəldiyi 
nəticəbrin  və  Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsinin  məhz  beynəlxalq 
prinsipbrə  uyğun  həlli  formulunun  əks  etdirilməsinə  nail  ol­
maq.  Nəticadə,  Ermanistan  Azərbaycanın  ərazı  bütövliiyünü 
elıtiva  edən  maddəyə  “veto"  qoymaqla  təıccə  Azərbaycana  dc- 
yil, oslinda,  BMT, ATƏT və eləcə də  bütiin dünya dövbtbrinın 
iradəsinə,  onlar tərəfmdən qəbul edilmiş ora/.i  bütövlüyü prinsi- 
pinə zidd çıxdığmı niimayiş etdirdi.  Onun bu  siyasi  gedişi  Dağ- 
Iıq  Qarabağ  münaqişəsini  bölgodəki  erm ənibrb  Azorbaycan 
arasmda  münaqişo  kimi  təqdim  etmək  cəhdbrini  puça  çıxardı, 
münaqişonin  birbaşa  Ermənistanın  Azərbaycana  olan  arazi  id- 
dialarından qaynaqlandığı  barədo reallığı  ortaya qoydu.
B eb lik b .  Lissabon  zirvə  toplantısında  ilk  cfclo  olaraq 
Frmənistan-Azərbaycan,  Dağlıq  Qarabağ  münaqişosino  ümıım- 
dünya  və  ümumavropa  təhltikəsizlik  mosəbbrinin  kontekstin- 
do  aydınlıq  gotiriidi,  onun  mahiyyoti,  ümumi  və  xüsıısi  cəhət- 
lori,  həlli  yollarmın  strateji  baxımdan  hiiquqi  siyasi  çərçivosı 
açıqlandı:
- 
Brmənistan  BMT,  ATOT  və  əksnr  dünya  dövlətbri  tə- 
rafintfen  qəbul  edilmiş  sərhədbro  və  ərazi  biitövlüyü  prinsi-
Aznrbııyaın RespublİKasmm xarici siyasətinıLj
-
-------- -------
Erımnistan-Azzrbııycan  Dıığlıq Qarabağ m üııaqişjsi
249

H.İ.Mdinmddova
pinə  zidd  olaraq  Azərbaycana  qarşı  ərazi  iddiasını  zorla 
həyata keçirir.
- Dağl,  Qarabağ münaqişasi erməni tərafmin toqdim etdiyi 
kimi,  Azorbaycan-Dağlıq  Qarabağ  miinaqişasi  deyil,  Errmnista- 
nın Azərbaycana qarşı yetirdiyi işgalçı  siyasətin nəticəsidir.
-  Ermanistan  Dağlıq  Qarabağ  m ünaqişəsini  yalmz 
milbtlərin  özüniitəyinetmə  prinsipi  əsasında  həl!  etmək  iddia- 
sını ortaya qoymaqla beynalxalq hiiquqda daha  üstiin  olan  sər- 
hədlərin toxunulmazlığı və arazi bütövlüyü prinsipbrini  qulaq- 
ardına  vurur,  ona  görə  də  ilhaq  etdiyi  torpaqları  geri  qavtar- 
maq istəmır.
-  Azarbaycan  işğal  olunmuş  ərazilarini  geri  qaytannaq 
üçün  bütün  mümkün  vasitələrdən,  о  cüm lədən  hərbi  imkan- 
lardan istifadə etmək hüququna malikdir.
-  Dağlıq  Qarabağ  va  onıın  atrafında  baş  veran  hadisalər 
Ermanistanm  Avropada  və  bütün  dünyada  təhlükəsizliyin, 
sülhiin  barqarar  olunması,  əm əkdaşlığm  inkişafı  yolunda  bö- 
yük bir maneə olduğu da aşkarlandı.
Lissabon  sammitinin  siyasi  n aticəb ri  Azərbaycana 
Ermanistanla  m ünasibatbrdə  daha  böyük  dividendlər  əldə 
etmayə  imkan  verdi.  ABŞ-ın  A zərbaycandakı  safıri  Kozlari- 
çin,  habelə  Minsk  qrupunun ham sadrbri  Ermənistan-Azərbay- 
can,  Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsini  aradan  qaldırmağa  dair  da- 
nışıqlarda  Rusiva  prezidentinin  xüsusi  nümayandəsi  Y.Yuka- 
lovun  Azərbaycamn  dövləti  başçısı  ilə  g ö rü şb ri  diinya  döv- 
btlərinin,  ilk  növbədə  ABŞ  və  R usiyanm   D ağlıq  Qarabağ 
m ünaqişəsinin  nizam a  sahnm asm da  davam h  təşəbbüslərlə 
çıxış  edəcək brin ə  ümid  yaradırdı.  Çünki  bu  dövlətbrin  nii- 
rnayəııdə  heyətbri  Lissabon  zirvə  görüşündə  ATƏT-iıı  fəaliy- 
yətdə  olan  sədrinin  xüsusi  bəyanatmm  hazırlanmasmda  və 
ümumiyyətb,  toplantının  gedişində  ədalətli  mövqe  nümayiş 
etdirm işdibr.  ATƏT  rəsmisınin  Bakıya  səfərina  böyük  aha- 
miyyat  verən  Heydər  Əliyev  demişdir ki,  «bütün  bunlar...  əl-
250
bir aməli  iş  üçün yaxşı  zəmindir və onu ATƏT tərafindən  das- 
təkbnm iş  p rin sip b r  əsasında  bacardıqca  tez  bir  zamanda 
həyata keçirm ək  lazımdır» (10,  29 dekabr  19%-cı il).
L.Ter-Petrosyanın  Yeni  il  münasibatib  xalqa  müracia- 
tinda  “Yeni  ilda  Erməııistan  Qarabağ  məsələsində  beynalxalq 
tazyiqə qarşı  dayanmalı  və naqliyyat blokadasını  aradan  qaldır- 
malı  olacaqdır»  (32)  deyarkan  dünya  ölkəbrinin  Ermənistana 
miinasibətinin  məhz  Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsinin  halli  müs- 
təvisinda formalaşdığı qanaətina  gəldiyi anlammdadır.
Ermani  taşkilatlarınm  ABŞ  prezidenti  B.Klintona  gön- 
dərdikbri  7  yanvar  1997-ci  il  tarixli  məktubda  Lissabon  sam­
mitinin  gedişində  mahz  Azarbaycanı  dəstəklədiyi  üçün  ABŞ-a 
narazılıqlanm  bildirmişdibr.  Məktubda hətta təlab olunurdu  ki, 
Birbşmiş  Ştatlar  Qarabağ  xalqmın  (ermanibrin  H.M.)  tara- 
fində durmalıdır».  “Ağ evin” cavabında isa  (10,  3  yanvar  1997- 
ei  il)  bu  ittihamlar  radd  olunmuş  va  ABŞ-ın  Ermanistan-Azar­
baycan,  Dağlıq  Qarabağ  münaqişasina  dair  mövqeyinin  bitorof 
vo  ədabtli  olduğu,  beynalxalq  hüquq  normalarına  əsaslandığı 
bildirilmişdir (400).
Sonralar  IKT  xaricı  işbr  nazirlarinin  24-cü  konfransı  (28 
iyun-  2  iyul  1999-cu  il,  Burkino-Faso)  Ermanistanm  tacavüzü 
iia əlaqadar siyasi  va  iqtisadi  qatnam abr qabul  etmakla  yanaşı, 
öziinün yckuıı  bayanatında ATƏT-in  Lissabon  zirva  görüşünün 
sanadbrina  daxil  cdilmiş  ATƏT-in  icraçı  sodrinin  Dağlıq  Qa- 
rabağ probleminin  həllina dair 3  dekabr  1996-cı  il  tarixli  baya- 
natını  dastakbdiyini  bildirmişdir (511).
1997-ci  ilin  əw albrindəki  çıxışı  zamanı  AHŞ-ın  dövlat 
katibi  Madlen  Olbrayt  Scnatın  Beynalxalq  Münasibatbr 
Komitəsinda  Minsk  qrupunun  faaliyyatina  toxunaıaq  dcmişdir: 
“Tarixin  va  coğrafıyanm  dolaşıqlıqları  ib   dalıa  da  çatmbşmiş 
digar  miibahisa  Azarbaycan,  Ermanistan  va  Dağhq  Qarabağm 
statusuna  aiddir.  Burada  xeyir  xabar  odur  ki,  atoşkas  rejimi 
saxlanır.  Bad xabar  isa ondan  ibaratdir ki, artıq  iki  ildan çoxdıır
Azarbaycan RespublİKusımn xarici siyusjıindn
____ ._______
Ernwnistan-A тяг buy can Duğiıq  Qarabağ münatjişjsi
25!

H. İM əm m ədo vtı
ki, ATƏT-in Minsk qrupu çərçivəsində indiyə qədər gedən pro­
ses  sarsıdıcı  dərəcədə  ləng  olub.  Bizim  bu  regionda  çox  ahə- 
miyyətli  iqtisadi  siyasi  və  humanitar  maraqlarınuz  var  və  biz 
məsələnin  çözülməsinə  kömək  etməkdə  daha  gözəçarpan  rol 
oynamağa  hazırıq.  Bizim  nüfuzumuzu  artırmaq  istiqamotində 
bir addım  kimi  konqres Ermənistana olan  geniş  yardmı  proqra- 
mımıza dəstəyi  davam  etmokb  yanaşı,  Azərbaycana  qeyri-hər- 
bi  yardıma  qoyulan  məhdudiyyəytbn  b ğ v   edə  bilərdr"  (125,
10 yanvar  1997-ci il).
ABŞ-ın  M insk  qrupunun  həmsədri  kimi  Finlandiyam 
əvəz  etməsi  üçün  Amerika  diplomaüyasmm  göstəiüıyi  şaylər 
nəticəsiz  qaldı.  Bu  vəzifəyə  1997-ci  ilin  yanvar  aymda  Fransa 
nümayəndəsi  təyin  olundu.  Bu  zaman  bir  sua  politoloqiar 
ABŞ-ın  bü  məsələdə  üstünlüyünü  qeyd  edərəıc,  Azarbaycan 
neftinin  Qərbə  çatdırılmasna  şərait  yaratmaq  üçün  öz  təsir  im- 
Kaniarından  istifadə  edəcəyini  bildirirdibr.  Eyni  zam anda  re­
gionda  öz  təsirini  artırmaqdan  ötrü  münaqişə  tərəflərindən  heç 
birinə  dastƏK  verməməKİo  yaranmış  vəziyyətə  birbaşa  nəzarət 
iımcam  əldə  etməK üçün bölgədə höıcm  sürən  qeyri-sabil  vəziy- 
yətin  olduğu  Kİmi  qalmasma  səy  göstərən  MosKva  ilə  qarşı- 
qarşıya  gələ  bibrdı.  Buna  görə  də  bu  məsələdə  Fransanm  əldə 
etdiyi  diplomatik  qələbənin  Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsinə  dair 
siilh danışıqlarmda müsbət təsirinin olacağma iııam  yaranırdı.
Fransanm  Minsk  qmpunda  yeni  missiyada  uğur  qaza- 
nacağma bir neçə səbəbdən ınanmaq olardı.  Əvvəla,  Qarabağda 
keçirilmiş  qondarma  seçkibri  rəsmi  olaraq  pisbyəıı  bir  neçə 
ölkə  arasmda  tarixən  erm ənibrə  öz  səmimi  münasibəti  i b  
seçibn  Fratısa  da  var  idi.  Fransanm  Azərbaycana  bu  cür  dost 
münasibəti  göstərməsinin  bir  səbəbi  də  onun  neft  maraqiarı  ib  
bağlı  idi.  Digər bir  səbəb  isə  о  idi  Kİ,  bu  yolla  ATƏT  səviyyə- 
sində Keçiribn danışıqlarda iştirak etmoyon ölkəbrlə yaxm m ü -  
nasibət qurmaq  üçün  Parisin qarşısmda genış  imkaıılar  açılırdı. 
ÇünKİ regionda Ьоуйк təsir gücünə  m a l İ K  olan d ö v b tb rd ən  biri
252
Kimi  tanman  Iranm  bu  prosesə  müdaxib  edo  bilməməsi  d«  bu 
vaxtadək  danşıqların  uğursuzluqla  nəticələnməsinin  əsas  sə- 
bəbbrindəıi  ’  iri  kimi  göstərilirdi.  Fransanm rəsmiyyətdən uzaq 
bir  şəKİİdə  Iran  amilindən  istifadə  etməyə  meyl  göstərməsini 
isa onun münaqişənin həllinə dair irəli sürdüyü son şərtlərindən 
anlamaq  mümKÜn  idi.  Fransa  Iran  amilindən  yararlanmaqla  vo 
sovet  quruluşundan  qurtulmuş  Qafqazda  yaranmış  vəziyyəti 
normal  hala  gotirrnəK  üçün  qüvvəbrin  bərabərbşdirilmosino 
səy göstərməıdə  danışıqlarda nailiyyət əldə  edə bilərdi  (125,  11 
yanvar  1997-ci  il).
Heydər  Əliyev  homin  ərəfədə  Fransada  rəsmi  səfordə 
olarkən  xarici  jurnalistlərə  verdiyi  müsahibəsindo  biidiımişdi 
k
İ.  Minsk  qrupunda  həmsədr  kimi  Finlandiyanm  Almaniya  və 
yaxııd  ABŞ-la  əvəzbnməsinə  tərəfdardır.  Buna  baxmayaraq, 
Almaniyanm həmsədrliyinin əleyhinə  olan  Rusiya və  Rrrmnis- 
tanm  etirazmdan  sonra,  bu  məsələ  ib   bağlı  ABŞ  vo  Fransanın 
mövqebri  önə  çərdlməyə  başlandı  (10,  23  yanvar  1997-ci  11).
J ieydor  Əiiyev  Fransa  prezidenti  Jak  Şirakla  K c ç ird iyi  göriişdo 
Fransanm  Dağlıq  Qarabağ problemi  ib   olaqodar  ö/.  mövqcyini 
hob  müəyyənbşdirmədiyini,  başqa  sözlo,  rosmi  Parisiıı  Aznr- 
baycan  vo  Ermənistana  münasibətdə  fbrqlı  mövqe  lutduğunu 
omın diqqətinə çatdırmışdı.
Minsk  qrııpıma 
homsədrlİK 
üstündo  yaranmış 
çok
İ
ş
- 
məbvin  osas  səbəbi  ATƏT-in  sədri  F.Kottinin  Azərbaycan 
brofi  ib   heç  bir  m əsbhətbşm əbr  aparmadaıı  bu  i?i  Fransaya 
hovab  etmosi  idi.  Danimarkanm  xarici  ifb r  nazirinin  A 1 v)'! -r» 
sndrliyi  hnyata  Kcçirmnyn  başlamasından  dorhal  sonra,  yani 
1997-ci  il  fcvral  aymın  ovvobrindn,  onun  Minsk  qrııpundaki 
nümayəndosi  xanım  Siizan  Xristianscnin  miinaqişo  iştiraıcçısı 
olan  hpr 
İKİ 
dövbto  sofər  etməsi  da  tııahz  buıuınla  bağlı  idi. 
ünco  Frmoiiıstan  rohborüyi  ib   danışıqlar aparan  xanım  S.Xris- 
tiansen  sonra Azərbaycana gəbroK  ABŞ-ın da homsodr kimi  t.'»- 
yin  olunması  barədə  irəli  sürübn  təklifi  müzakirə  elmək  üçün
Azərhayeun Rcspublimsnun xarici siyasaihub
_______ ____
Ertmmstan-Azzrbaycan  Dağiıq Qarahağ miiıuKjipsi
253

H.İ.Məmmədovcı
ölkə  rəhbərliyi  flə  görüşdü  və  bununla  da,  guya,  ədabti  Ьэгра 
etmək  istəyini  ortaya  qoydu.  Heydər  Əliyev  bu  məsələyə  mli- 
nasibətini  qətiyyətb  ifadə  etdi:  “Bizim  rəyimizi  n . v  
alma- 
yan belə  bir qərar təkcə  məndə  deyil,  ictim aiyyətinmxb  də bö- 
yük  naxazılıq  doğurubdur.  Azərbaycan  ATƏT-in  bəıabərhü- 
quqlu üzvü, müstəqil  dövbtdir.  Bizimlə  hesablaşmaq,  bizə hör- 
mət  etmək  lazımdır,  песэ  ki.  biz  də  dünya  birliyinin  hər  bif 
dövbtinə,  о  cümlədən  ATƏT-ə  daxil  olan  d ö v b tb rə  hörmət 
edirik”  (10,  5  fevral  1997-ci  il).  Qnun  bu  qətiyyati  nəiicəsində 
ATƏT-in  Minsk  qrupunun  üçüncü  həmsədri  vəzifəsi  ABŞ-a 
həvalə olundu.
Rusiyanın  hər  cür  v asitəbrb,  məxfı  surətdə  Ermənistam 
silah-sursatla,  zirehli  döyiiş  texnikası,  hərbi  aviasiya  sistem bri 
və