Иссиқхона ва ҳандакларда лимон етиштириш бўйича тавсиялар

                                                                             

www.Agro-Olam.uz

 

 

Иссиқхона ва ҳандакларда лимон 

етиштириш бўйича тавсиялар 

Республикамизда ўстирилаётган мевали ўсимликлар орасида цитрус ўсимликлари алоҳида 

ўрин тутади. Дунёда цитрус ўсимликликлар жуда хилма-хил бўлиб, улар орасида 

апельсин, мандарин, лимон, грейпфрут энг кўп тарқалган. 

Цитрус ўсимликларнинг келиб чиққан энг асосий маркази Шимолий Ҳиндистон ва 

Шимолий Бирма ҳисобланади. 

Ўзбекистонга цитрус ўсимликлари ХХ асрнинг иккинчи ярмида олиб келиниб, совуққа 

чидамсиз бўлганлиги боис уларни иссиқхона ҳамда ҳандакларда ўстирилиб парвариш 

қилина бошланди. 

1966 йилда академик М.Мирзаев (собиқ Р.Р.Шредер) номли боғдорчилик, узумчилик ва 

виночилик илмий-тадқиқот институтида цитрус ўсимликларидан лимон, апельсин, 

мандарин, грейпфрут ва пампельмус турларининг навлари экилиб, уларнинг ўсиб-

ривожланиши ва ҳосилдорлиги ўрганилиб, 2015 йилдан Давлат реестирига лимоннинг 

Мейер нави, апельсиннинг Гамлин, мандариннинг Клементин навлари республикамизнинг 

барча минтаыаларида иссиқхона ва ҳандакларида ўстириш учун тавсия қилинди. 

ФАОнинг 2011 йилдаги маълумотига кўра, 13,861 минг тонна дунёда лимони ишлаб 

чиқарилган бўлиб, шу жумладан Ҳиндистон – 2 108 минг тонна, Мексика – 2 147,7 минг 

тонна, Аргентина – 1 228,7 минг тонна, Хитой – 1 313,4 минг тонна, Бразиля – 1 126,7 

минг тонна, АҚШ – 8 346,1 минг тонна ва Туркия – 790,2 минг тонна, Испания – 700 минг 

тонна ва Италия – 483,1 минг тонна лимон маҳсулоти экспорт қилинган. 

Ўзбекистон Республикасида 2016 йилда 1 200 гектар иссиқхоналарда 60 минг тонна лимон 

етиштирилиб, шундан 2 400 тоннаси экспорт қилинган. 

Лимон меваларнинг шифобахшлик хусусиятлари 

Цитрус ўсимликлари мевасининг таркибида кўп миқдорда витаминлар, минерал моддалар, 

органик кислоталар, инсон организми учун зарур бўлган даволовчи озуқа моддалари 

мавжуд. Жумладан, Ўзбекистонда цитрус ўсимликларидан энг кўп етиштириладигани 

лимон ҳисобланиб, у энг қимматли шифобахш ва тетиклаштирувчи мевалардан бири. 

Мевасининг таркибида 2 фоизга яқин шакар, 6–8% турли кислоталар (асосан лимон 

кислотаси), 1 фоиздан кўпроқ пектин моддалари, 0,5 фоизга яқин ҳар хил минерал тузлар, 

60–90 мг С витамини, маълум миқдорда А, В

1

, В

2

, РР витаминлари бўлади. 

Табобатда лимон турли юрак-томир тизими касалликлари, цинга, сил, ангина, организмда 

моддалар алмашинуви бузилиши, бод касалигини даволашда қўлланилади. Бундан 

ташқари лимон таркибидаги РР гуруҳи витаминлари қон босими пасайишига ёрдам 

беради ва мияда қон қуюлиб қолишининг олдини олади. 

Бундан ташқари, лимон меваларини узоқ сақланганда ва қайта ишланганда ҳам 

таркибидаги витаминларнинг яхши сақланиши унинг қимматли хусусиятларидан биридир. 

                                                                             

www.Agro-Olam.uz

 

 

 

Лимон ўсимлигини агробиологик хусусиятлари 

Лимон ўсимликлари иссиқсевар бўлганлиги боис, у совуққа чидамсиз, шу сабабли унинг 

меваларининг етилиши учун жуда кўп миқдорда фойдали иссиқ ҳарорат йиғиндисини 

талаб қилади. Шунинг учун республикамизда лимон ўсимликларини ҳимоя қилинган 

жойларда, яъни иссиқхона ва ҳандакларда экиб ўстирилади (лекин, ушбу иншоотларнинг 

усти ёз фаслида очиб қўйилади). 

Лимон ўсимликлари қулай ўсиб-ривожланиши ва ҳосил тугиши учун 4000ºС

 

дан ортиқ 

фойдали ҳарорат йиғиндисини талаб қилади. Бироқ, лимон мевалари -2,5°С, барг ва бир 

йиллик новдалари -3–4°С да зарарланиб, ҳароратнинг -5–6°С гача пасайиши қарироқ 

шохларнинг ҳалок бўлишига олиб келиб, -8–9

о

С да эса ўсимликни бутунлай совуқ уради. 

Иссиқхона ва ҳандакларда об-ҳаво шароитларига, ўсимлик ёшига, мева бериш даражасига 

ва бошқа омилларга қараб суткалик ҳаво ҳарорати +12ºС

 

бўлиб, тупроқ ҳарорати +5ºС да 

лимон ўсимликларининг куртаклари очилиб новдалари ўса бошлайди. Февраль бошларида 

пластик моддалар ажралиб чиқади, шунингдек, кўп миқдорда гулкуртаклар вужудга 

келади, булар юқори ҳосил олиш учун катта аҳамиятга эга. 

Иссиқхона хамда ҳандакларда ўртача ҳаво ҳарорати 16–18ºС ва тупроқ ҳарорати 14–17ºС 

бўлганда лимон гулининг ғунчалари шаклланади. Март-апрель ойларида иссиқхона ва 

ҳандакда ҳаво ҳарорати 18–22ºС ва тупроқ ҳарорати 21ºС бўлганда гуллари қийғос 

очилиб, гуллаш давомийлиги 20–25 кунни ташкил этади. 

Мева тугунларини шаклланиб ва тутиб қолиши учун ушбу ҳароратни ушлаш мақсадга 

мувофиқдир. Лимон ўз-ўзидан ва четдан чангланадиган ўсимлик бўлганлиги сабабли 

асалариларда фойдаланиш тугунчаларнинг кўпроқ ҳосил бўлишига ёрдам беради. Апрель 

охири май бошларида суткалик ўртача ҳарорат 22ºС бўлганида меваларнинг шаклланиш 

босқичи бошланади ва июннинг биринчи ўн кунлигида ҳаво ҳарорати 25,4ºС бўлганида 

тугайди. 

Мева тугиши ва уларнинг ривожланиши учун биринчи ўн кунликда ҳаво 20–25ºС

 

гача 

қизиши ва нисбий намлик 70–80% бўлиши зарур. Бундай шароитда лимон ўсимлиги анча 

яхши гуллаб мўл ҳосил тугади. Ҳаво қуруқлиги ва ҳароратнинг кескин ошиши 

тугунларнинг кўплаб тўкилиб кетишига олиб келиши мумкин. Май-июнда ойларида 

лимон меваси тез ривожланади, кейин ўсиши бир оз секинлашади. Шу билан бирга, 

октябр ойигача пўсти сарғайгунча йириклашаверади. Ноябрь-декабрь бошларида мева 

пишиб, ноябрда лимон ўсимлиги тиним даврига киради. Ушбу даврда иссиқхона ва 

ҳандакда ҳарорат ўртача +8ºС

 

дан ошмаслиги керак. 

Академик М.Мирзаев номли боғдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий-тадқиқот 

институти ҳамда бир қатор хўжаликларни тажрибаси шуни кўрсатдики, мамлакатимизда 

фаол ҳароратнинг юқори бўлиши лимон навлари ичида энг кўп экилган Мейер навидан 

яхши сифатли мўл ва мунтазам ҳосил олиш имконини берди. Бу нав нисбатан кичиклиги 

ва эрта мева бера бошлаши билан фарқланиб, (кўчати ўтқазилгандан сўнг 2-йили), у 

маҳаллий шароитга кўпроқ мослашган. 

                                                                             

www.Agro-Olam.uz

 

 

Лимон ўсимлиги барглари 2–3 йил яшайди ва аста-секин алмашинади. Ёш (1 йиллигигача) 

барглар озиқ моддаларни фақат истеъмол қилади, қарироқлари эса озиқ моддаларни ўсиш 

ва ҳосил тугиш учун туплайди. 

Лимонни Мейер нави совуққа унчалик чидамли бўлмаганлиги учун уни ҳандак ва 

иссиқхоналарда ўстирилиб, иссиқхоналарда етиштириладиган бошқа ўсимликларга 

нисбатан иссиқлик кам сарфланади. Ҳандакда ушбу нав қисқа муддатда ўсиб-ривожланиб, 

парвариш қилиш енгиллашади ҳамда юқори ҳосилдорликни таъминлайди. 

Агар ҳандакларда ўстирилганда битта дарахтдан тўлиқ ҳосилга киргач ўртача 200–250 

тагача мева олинса, иссиқхоналарда эса кучли ривожланган дарахтдан 400–500 тагача 

лимон меваси олиш мумкин. 

Лимонни Мейер навидан узоқ йиллар давомида юқори ва барқарор ҳосил олишнинг 

муҳим шарти бу нав талаблари билан уни ўстириш шароитлари ўртасида мувофиқликни 

таъминлашдир. Шунинг учун иссиқхоналарни ҳам, ҳандакларни ҳам бу иншоотлар 

лойиҳасига қатъий риоя қилган ҳолда қуриш ҳисобланади. Яъни, шимолдан жанубга ёки 

шимолий шарқдан жанубий ғарбга қаратиб қуриш мақсадга мувофиқ. Бунда лимон 

ўсимлигига кун давомида қуёш нури бир текис тушади 

Лимоннинг ўсиши ва ривожланиши учун тупроқ шароити муҳим аҳамиятга эга. Сизот 

сувлари яқин жойлашган шўр ерларда ва структурасиз тупроқларда мутлақо ўса олмайди. 

Зичлиги ўртача қумоқ тупроқли ерлар ва сув ҳаво ўтказувчанлиги яхши бўлган енгил 

тупроқлар лимон ўсимлиги учун мосдир. 

 

Мақолани давомини ўқинг...    

www.Agro-Olam.uz

 

Қишлоқ хўжаликнинг барча йўналишларини ривожлантиришни ўз олдига 

мақсад қилиб қўйган Ўзбекистон республикасидаги биринчи рақамли агро 

портал. 

  

www.Agro-Olam.uz