«Doqquz Bitik» sırası

Aratta 
ölkəsinə çatırdı. Buradakı Arattu məhz Aratta ölkəsində axan çaydır.  
Karallu və Allabria bölgələri ilə qonĢu olan SurikaĢda Sarqon onu 
qarĢılamağa dövlət adamları ilə böyük heyətlə  gələn Mana çarı Ullusunu 
qəbul edir. Qaralı adlı türk boylarının və Karalı, Qaralu toponimlərinin 
türkcə olduğunu xatırlasaq, onda Karallu bölgəadının mənasını müəyyən 
etmək  çətin  olmaz.  Karallu  SurikaĢın  quzeyində  yerləĢir,  çünki  Sarqon 
Allabrianın Laruete bölgəsindəki LataĢe qalasında allabrialıların ona bac-
xərac kimi verdiyi atları, iri və xırdabuynuzlu heyvanları alıb, güney-doğu 
yöndə
 
olan
 
ParsuaĢ
 
bölgəsinə
 
gedir. 
Əlbəttə,
 
bu, Ġranın güneyində
 
olan
 
Pars (Fars) bölgəsi yox,
 
BeĢbar-
maq dağına yaxın Diala çayının yuxarı axarlarında olan Bars bölgəsi idi, 
çünki urartu qaynaqları da buranı Barşua adlandırır.
102
 Bu bölgələrin
 
hər
 
ikisi
 
bars
 
adlı
 
qədim
 
türk
 
boyunun
 
adını
 
daĢıyır. AĢağıdakı
 
Bars
 
eli
 
öncə 
elam, sonra bura gələn irandilli ari boylarının  yurduna çevrilmiĢ, burada 
yerləĢən
 
irandilli
 
boylar
 
pars
 
(pers/fars)  adı  ilə  tanınmıĢlar,
 
yuxarıdakı 
Bars  eli  isə  sonralar  azər/xəzər  boyları  ilə  birlikdə  Dağıstanın
 
quzeyinə
 
keçən
 
barsil
 
boylarının
 
yurdu idi. Bars boyları bir neçə bölgəyə yayılmıĢdı. 
Böyük türkoloq Mahmud KaĢğarinin atası da Barsqan adlı türk elindən 
KaĢğara  köçmüĢdü.  Gürcü  Ģairi  ġota  Rustavelinin  yazdığı  «Bars  dərili 
bahadır» poemasında olduğu kimi, o dönəmdə bəzi türk boylarının adı da 
geyimlərinə  görə  verilirdi və  bu
 
gələnək
 
qarapapaq,
 
göydolaq,  qaradonlu, 
ĢiĢpapaq və sair türk etnonimlərində davam etmiĢdir. 
Asur ordusunun yaxınlaĢdığını bilən ətraf bölgələrin əhalisi qorxu-
dan var-yoxunu  yığıb baĢçıları ilə Sarqona göndərirdilər ki, asur əsgərləri 
yurdlarına girməsin. Sarqon
 
Bars
 
bölgəsində ətrafdakı Namru, Sanqibut, 
Bit-Abdadani bölgələrinin, Mada
 
ölkəsinin
 
yaĢayıĢ
 
məskənlərindən
 
gətiri-
lən hədiyələri qəbul
 
edir. Asur  yazısı hədiyə, bac-xərac gətirən Ģəxslərin 
                                                 
101
 Burada adı çəkilən Simirria, Sinaxulzi, Biruatti, Turtani, Sinabir, AxĢuru, Suya dağ-
larının,  Rappu  və  Arattu  çaylarının  adı  asur  yazısında  təhrif  olunsa  da,  onların  hansı 
müasir  dağa  və  çaya  aid  olduğunu  müəyyən  edəndən  sonra  etimiolji  yozumu  vermək 
olar. Əlimdə Güney-Azərbaycanın böyük ölçülü xəritəsi olmadığından yozum vermək-
dən çəkindim.  
102
 УКН, 422; ТУ, 55; Диаконофф-Касщкаи, 62-63.    

---

 
46 
və yerlərin uzun siyahısını verir.
103
 
Burada adı keçən Sanqibut, Sibur
,
 
Bit-
Saqbat,  Saparda,  Karzinu,  Xarzianu  etnotoponimləri  zəngi  (sanqi),  saqa
 
(saq)
,
 sabar, subar (sibur) və xoruz (karzi/xarzi) boyadlarını aydın əks et-
dirir.
104
 
Buradakı Ģəxs adları sırasında da bəziləri türk onomastikası baxı-
mından  diqqəti  çəkir.
105
  Belə
 
ki,
 
hədiyə
 
gətirənlərin
 
əksəriyəti
 
ölkə/bölgə 
baĢçısı,
 
qalabəyi
 
və
 
«rəis»
 
idi.
 
Ona  görə
 
də,
 
siyahıya yazılan adların
 
bəzisi 
ad yox, titul olduğundan,
 
onların sırasında Payuk
 
və