Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 51 meydana çıxmasında ildırım və ya şimşəyin parlaması, işıldaması əhəmiyyətli rol oynamışdır. Başqa sözlə desək, ildırım və ya şimşəyin daima parıltı effekti ilə assosasiya yaratması şaqı- feilinin həm “şaqqıldayaraq yuxarıdan (göydən) enmək”, həm də “parıldamaq ” mənalarının formalaşmasına təsir göstərmişdir. Daha sonra bu söz məcaziləşərək başqa əşyalara da aid edilmiş, Azərbaycan dilindəki şığı- “çox böyük sürətlə yuxarıdan aşağı enərək hədəfə hücum etmək , üzərinə atılmaq”mənası meydana çıxmış və eyni kökdən yaranmış şaxı- və şığı- feillərində semantik diferensiallaşma baş vermişdir. Bütün bunları nəzərə alaraq, misradakı şaqı- feilini “şığımaq, çox böyük sürətlə yuxarıdan aşağı enərək hədəfə hücum etmək , üzərinə atılmaq” şəklində izah etmək lazım gəlir:Arı gölüŋ ördügin şaqıyub alan... “Təmiz (duru) gölün ördəyini şığıyıb alan...” 5. Qıya üyigə/ öykə dib yürürkən tartub üzən . Bu misranı M. Ergin Kaba üyge dip yorır - iken tartup üzen, O.Ş. Gökyay Kaba üyge dip yürir iken tartup üzen , H. Araslı Qaya öykə dib yürürkən tutub üzən , F. Zeynalov-S. Əlizadə Qaba öykə dib yürürkən tartub üzən, Ş. Cəmşidov Qaba öynə- deyib yürəgin dartub üzən , S. Tez can - H. Boescoten Kaba ümge dıb [dıb] yöririken tartup üzen , A. Schmiede Kaba evine deyip yürürken tönüp üzen, S.Özçelik Kaba ümge dıp [dıp] yöririken tartup üzen, M. S. Kaçalin Kaba ivik dıp dıp yürürken tartıp üzen şəklində oxumuşlar. M. Ergin mətndə üyge kimi verdiyi sözü “İndeks - Gramer” bölümündə sual işarəsi ilə “üveyke (üyge, ivike ?) bir kuş; üveyik kuşu, (veya) ibibik kuşu, (veya) baykuş” şəklində izah etmişdir (9, s. 307). Müəllif sözün ilkin formasını düzgün bərpa edə bilməsə də, onun quş adları arasında verdiyi “üveyik kuşu” mənası doğrudur. “Bayquş” mənasını, görünür, o, tarixən bir sıra yazılı abidələrdə işlənmiş ﯽﮐواügi “baykuş cinsinden olan puhukuşunun bir çeşidi” sözünə əsasən ehtimal şəklində irəli sürmüşdür (19,VI, s. 4059 - 4060). Lakin imla cəhətdən bu sözü mətndəki yazılışla eyniləşdirmək mümkün olmadığı kimi, semantik cəhətdən də misranın ümumi məzmununa uyğunlaşdırmaq çətindir; bayquş gecə həyatı keçirən bir quşdur, qartalın gecə vaxtı onu ovlaması imkansız kimi görünür. Abidədəki ﮫﮑﯾ واyazılışı iki ehtimalı göz önünə gətirir: 1. Qrafik kompleksi yazıldığı kimi – üveyik +ə şəklində oxumaq. Bu halda tarixən ügeyik “çöl göyərçini” şəklində olan sözün müasir türk dilindəki üveyik fonetik variantını əsas götürmək lazım gəlir. V. V. Radlov bu sözü ﮏﯿﮐوا və ﮏﯾوا şəkillərində verir (21, I, 2, s. 1911). Lakin “Kitabi- Dədə Qorqud”la eyni dövrə aid başqa Oğuz abidələri üçün söz ortasında g > v D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 52 fonetik əvəzlənməsini xarakterik xüsusiyyət hesab etmək bir qədər çətindir. Dastanda da bu tipli fonetik əvəzlənməyə aid heç bir nümunə yoxdur. 2. Sözün yazılışında diqqətsizliyə yol verilmiş, katib ﮏﯿﮐوا kimi yazmalı olduğu sözün tərkibindəki iki ک [kəf] hərfindən birini yazmağı unutmuşdur. Sonuncu ehtimal bizə daha inandırıcı görünür. “Tarama Sözlüğü”ndə ﮏﯿﮐوا qrafik kompleksi ögeyik şəklində oxunmuş və XVI əsrə aid iki lüğətə istinadən onun farsca faxtə “çöl göyərçini” sözünün türkcə qarşılığı olduğu nümunələrlə təsbit edilmişdir (19, V, s. 3057). K samiti ilə bitən sözə yönlük hal şəkilçisi artırıldıqda iki sait arasında cingiltiləşmə baş verdiyini nəzərə alaraq abidədəki ﮫﮑﯿﮐوا formasını ügəyigə kimi oxumaq lazım gəlir. ﺎﯿﻗ qrafik kompleksini qıya, ﺐﯾد yazılışını isə deyüb şəklində transliterasiya edərək sonuncu sözü ügəyigə sözündən əvvələ keçirdikdə misra məntiqi və qrammatik cəhətlərdən anlaşıqlı şəklə düşür: Qıya deyüb ü[g]əyigə yürürken tartub üzen “Qıyya çəkib çöl göyərçininə hücum edərkən dartıb üzən”. Qıya söz ü Azərbaycan dilində qıy vurmaq, qıy qoparmaq, qıy çəkmək, qıyyaçəkmək birləşmələrinin tərkibində “qışqırmaq, bağırmaq, uca səslə səslənmək” mənası ifadə edir. Qıy vurmaq ifadəsi daha çox qartalla bağlı olaraq işlədilir. Mətndəki qıya demək ifadəsi qıy vurmaq ifadəsinin sinonimidir. Qıy və qıyasözləri səs təqlidi mənşəlidir. Bizim bərpa etdiyimiz Qıya deyüb ü[g]əyigə yürürkən tartub üzən misrasında qartalın qıyya çəkib çöl göyərçininə hücum edərkən nəyi dartıb üzdüyü məlum olmur. Buna görə də tartub üzən ifadəsindən əvvəl mətnə boğazın sözünü də əlavə etmək lazım gəlir: Qıya deyüb ü[g]əyigə yürürkən[boğazın] tartub üzən. 6. Qarıncuğı ac olsa qalqub uçan 7. Cümlə quşlar sultanı çal - qara quş 8. Qanadıyla saqsağana kəndüzin şaqıdurmı? Bu misra soylamanın ən çox mübahisələrə səbəb olan hissələrindən biridir. Misradakı ﮫﻠﯾ د ﺎﻨﻗ yazılışını əksər naşirlər kanadı-y-ile / kanadıyıla / qanadıyla/ qanadilə “qanadıyla”şəkillərində transliterasiya etmiş və onu qanad söz kökündən, ı mənsubiyyət şəkilçisi və ilə qoşmasından ibarət forma kimi izah etmişlər. Həmin sətri V. V. Bartold “Разве даст он ударить себе крылом сороке?” şəklində çevirmiş (4, s. 69), müasirləşdirdikləri mətnlərdə M. Ergin “Kanadıyla saksağana kendisini bağırtır mı?” (10, s. 134), O. Ş. Gökyay “Kanadıyla saksağana kendisini şakıdır mı?” (13, s. 114), F. Zeynalov- S. Əlizadə “Özünü heç sağsağana vurdurarmı?”(30, s. 188) kimi vermişlər. Ş. Cəmşidov bir qədər əlahiddə mövqe tutaraq adi qrafik - fonetik yazı prinsiplərinə məhəl qoymadan sözü qanadı ala şəklində oxumuşdur (6, s. 371). Bu oxunuş variantı D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 53 qətiyyən mümkün deyil, çünki ala sözü əlif’lə yazılır, mətndə isə lam hərfindən əvvəl yə hərfi vardır. Sözün qanadıyla şəklində oxunuşunu isə məntiqi cəhətdən izah etmək çətindir: Bu halda cümlə ya qartalın öz qanadıyla və ya saqsağanın qanadıyla özünü şaqıtması şəklində anlaşıla bilər ki, bunların heç birisini normal məntiqə sığdırmaq mümkün deyil. S. Tezcan bütövlükdə bu cümlə haqqında yazır: “Drs. 96a. 12’de kanadıyıla ya da kanadıla okunacak biçimde yazılmış olan sözcüğü Ergin ve Gökyay “kanadı ile ” anlamına kabul etmişlerdir. Anlam veremediğim için bu yorumu şüpheli sayıyorum. Burada bir kuş adı olması gerekirdi; anlaşılmamış bu yüzden değiştirilmiş olabilir: “ka... (kuşu) ile saksağanın saldırısına uğratır mı kendisini?” (26,s. 262). S. Özçelik isə M. Ergin və O. Ş. Gökyayın oxunuş variantlarını doğru hesab edərək bu fikrə qarşı çıxır: “S. Tezcan’ın belirttiği yerde (kanadıyla yerine) bir kuş adının bulunması gerekmez” ( 20, s. 224). Fikrimizcə, S. Tezcan haqlıdır. Bunu da xatırladaq ki, S. Tezcandan bir neçə il əvvəl (1999 cu ildə) çap etdirdiyimiz bir məqalədə qanadıyla şəkilində oxunmuş sözü biz qanadilə / qonadilə (qanadil / qonadil “qutan quşu”+yönlük hal şəkilçisi) kimi oxumuş və müvafiq abidələrdən gətirdiyimiz faktlarla etimologiyasını müəyyənləşdirməyə çalışmışdıq (29, s. 279 – 281). Bu gün də biz vaxtilə qonadilin quş adı olması haqqında söylədiyimiz fikrin doğru olduğu qənaətindəyik. Misrada qonadil sözünü quş adı və saqsağana sözüylə eyni sintaktik vəzifədə işlənən həmcins tamamlıq kimi qiymətləndirmək daha məntiqli görünür. Konadil quş adı M. Osmanovun 1883-cü ildə Sankt-Peterburqda nəşr etdirdiyi “Ногайские и кумыкские тексты” (“Noqay və kumık mətnləri”) adlı əsərində keçir. Edige dastanının noqay variantında işlənmiş bu sözün qarşısında müəllif “hansısa bir quş” izahını vermişdir [Каракаев Ю. И. Языковые особенности героического эпоса “Предание о Тохтамыш хане” (на материале М. Османова, www.turkolog.narod.ru]. Fikrimizcə, bu söz etimoloji və semantik cəhətlərdən “Qutadgu bilig”də işlənmiş konday sözü ilə bağlıdır: Kuğu konday ersə ya turna yuğak / Ya toy tut ya yügdik ya todlıc ya kak / Kalıkta uçuğlı kara kuş yorı / Seningdin keçümez aya kök böri “Qu, konday, durna, yuğak/ Yaxud toy quşu, yügdik, dodlıc və qaz / Havada uçan qaraquş yürüyərkən / Səndən yan keçə bilməz, ey boz qurd” (QB, 5377-5378). Maraqlıdır ki, konday sözünə yalnız Herat nüsxəsində təsadüf edilir. Abidənin Namanqan nüsxəsində həmin sözün yerində korday forması durur. Bu söz M. Kaşğarlı divanında da işlənmişdir. B. Atalay nəşrində söz “kuğu kuşu; kuğu kuşu cinsinden bir kuş” şəklində, “Qədim türk lüğəti”ndə isə “qutan quşu” kimi izah D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 54 olunmuşdur (17, İndeks, s. 346; 7, s. 458). Bizcə, “Qədim türk lüğəti”ndə verilmiş məna doğrudur. Mətndən göründüyü kimi korday və kuğu fərqli quşlardır: Korday kuğu anda uçup yumğın öter “Orada qutanlar, qu quşları uçar və birlikdə ötərlər” (7, s. 458) . “Qutadgu bilig”də işlənmiş konday sözünü V. V. Radlov da “hansısa bir quş” şəklində izah etmişdir (21. II, 1,s. 544 ). “Qədim türk lüğəti”nin tərtibçiləri konday və korday formalarının hər ikisini doğru olaraq “qutan quşu” mənasında izah etmişlər (7, s. 455, 458). Qonday / konday və qonadil / qanadil formalarında qon / qan kökünü fərqləndirmək mümkündür. Bu söz kökünə bir sıra başqa quş adlarında da təsadüf edilir: karaçay-balkar. kangaz “qu quşu”, L. Budaqov. qan-kərə “qartal” (monqolca xan-kerey “qu quşu”), yakut. xoŋor “qaz; Sibir qazı” və s. Fikrimizcə, buradakı qon / qan forması rəng anlayışı bildirir: (tünd-sarı (?). Həmçinin qon kökünün birbaşa qonur sözü ilə bağlılığı ola bilər. Qonadil sözündəki -dil şəkilçisini qonday sözündəki -day hissəciyi ilə müqayisə etmək mümkündür. -Tay / -day şəkilçisi bir şeyin (və ya əlamətin) mövcudluğu , aidliyi mənasında -lıq / -lik şəkilçisinin məzmununu ifadə edir (18, s. 113) . - Dil şəkilçisinin də bu şəkilçilərlə eyni mənalı şəkilçi olduğunu təxmin edirik. Həmin şəkilçiyə ı Q. Bürhanəddin divanında və Azərbaycan dilinin Qazax dialektində (2, s. 36)quş adı kimi işlənən anadil sözündə də təsadüf edilir : Anadildür tanux inanmaz isən / Ki düşdi eşqün ilə dər ana dil (Q.Bürhaneddin, s.302); Anadil gülşən içrə çağırurlar / Ki düşmişdür yenə əndər ana dil (Q.Bürhaneddin, s. 463). Edige dastanının noqay variandında Nuradil şəxs adı keçir. Çox güman ki, həmin şəxs adı da etimoloji cəhətdən quş adı ilə bağlıdır. Bütün bunlara əsasən qonadil sözünün mətndə “qutan quşu” mənasında işləndiyini güman edirik. Əlavə edək ki, qutan quşu “uzun və nazik boğazlı, gödək qıçlı, uzun dimdikli, ayaqları enli və pərdəli bir quşdur” (3, I, s. 588). Qutan quşunun qartalla müqayisə olunmasını başqa abidələrdə, o cümlədən Velyaminov- Zernovun XIX əsrdə çap olunmuş “Çağatayca-türkcə lüğət”ində də müşahidə etmək mümkündür: Qutan saka kuşına derler: Kutanın ulı kuş ara sanı var / Veli sungur alıda ni canı var? “Qutan quşunun böyük quşlar arasında şöhrəti var / Ancaq sungur quşunun qabağında onun nə canı var?” (21, II, 1,s. 607). Beləliklə, qonadil “qutan quşu” şəklində müəyyənləşdirdiyimiz formanı mətnə daxil etməklə cümlə aşağıdakı kimi səslənir: Bütün quşların sultanı çal-qara quş / Qonadilə, saqsağana kəndüzin şaqıdurmı? “Bütün quşların sultanı qartal / Özünü qutana, sağsağana şığıdarmı?” 9. Alp yigitlər qırış güni qarımından qayururmı? – dedilər. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 55 Misradakı qırış sözü “döyüş” mənasında olub, qır- feilindən törənmişdir: Müq. et: döy+üş. Söz eyni mənada D. 231-8, 231-13, 269-6-da da işlənmişdir. Mətndə ﻢﯾﺮﻗşəklində yazılmış növbəti formanı Azərbaycan naşirlərinin hamısı qırım, türk naşirləri isə karım “rəqib, düşmən” kimi oxumuşlar. Həmin formanın qırım şəklində oxunması özünü doğrultmur. Çünki: 1) qır- feilindən “rəqib, düşmən” mənalı qırım sözünün yaranması semantik cəhət- dən mümkün deyil; 2) söz Vatikan nüsxəsində bütün hallarda ilk hecada fəthə ilə hərəkələnmişdir və bunu yalnız qa hecası kimi oxumaq mümkündür; 3) söz Drezden nüsxəsində iki yerdə- D. 58 və D. 205-də ğ (ğayn) hərfi ilə yazılmışdır. Bu, onu göstərir ki, söz ərəb mənşəlidir; türk mənşəli sözlər heç bir zaman ğayn hərfi ilə başlanmır. Buna görə də həmin yazılışı qarım kimi oxumaq lazım gəlir. Belə bir cəhəti də qeyd edək ki, قvə غhərfləri ilə başlanan ərəb mənşəli sözlərin ilk hecası adətən Azərbaycan dilinin spesifik xüsusiyyətlərinə uyğunlaşdırılaraq qə- şəklində transliterasiya edilir: qədəh, qədəm,qəm, qələbə və s. Lakin sonrakı sözlə (qayururmı) alliterasiyanı (qa hecasının yanaşı gələn sözlərdə təkrarını) nəzərə alaraq biz bu formanı qərim kimi deyil, qarım kimi oxumağı daha münasib hesab edirik. Həmin söz ərəb dilində مر◌غ َ ِ َ [ğarımə] “1. ödəmə (vergi, cərimə); 2. ziyana düşmək, zərər eləmək” kökündən olub ﻢﯾر◌غ ْ ِ َ şəklində “rəqib, düşmən” mənasında işlənir. Söz eyni mənada Drezden nüsxəsində 15 dəfə qaf hərfi ilə, 2 dəfə ğayn hərfi ilə yazılmışdır: Qara polad öz qılıcı çalmayınca qarım dönməz (D. 3); Haman burada Qazan at meydana sürdi, qarım dilədi (D. 286); Mən qarımuma varmadın ol maŋa baş gətürmək gərək (D. 81); Oğlan babasına muştuçı göndərdi, qarımum aldum dedi (D. 252); Alp ərənlər qarımından qayururmı olur? (D. 181). Burada Selcən xatun at saldı, qarımın basdı, qaçanın qovmadı, aman deyəni öldürmədi (D. 194); Yayxan keşiş oğlından oğlı toğar, biz anı saŋa ğarım qoruz,- dedilər (D. 58); ... ğarıma yetdügində kimsin deyü sormayan Qıyan Səlcük oğlı Dəlü Tondar sənüŋ ilə bilə varsun, -dedi (D. 205) və s. Söylədiklərimizə əsasən igidlərinin Qan Turalı haqqında söylədiyi soylamanın bərpa edilərək aşağıdakı şəkildə oxunmasının daha doğru olacağı qənaətindəyik: Yigitləri Qan Turalıyı ögüb soylamış, görəlüm, xanım, nə soylamış: 1.Qab qayalar başında yuva tutan 2. Qadir, ulu taŋrıya yaqın uçan 3. Ağırmancılıq taş[ın]dan qatı ğızıldayub enən 4. Arı gölüŋördügin şaqıyub alan D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 56 5. Qıya deyüb ü[g]əyigə yürürkən[boğazın] tartub üzən. 6. Qarıncuğı ac olsa qalqub uçan 7. Cümlə quşlar sultanı çal-qara quş 8. Qonadilə, saqsağana kəndüzinşaqıdurmı? 9. Alp yigitlər qırış güni qarımından qayururmı? – dedilər (D. 188). İgidləri Qan Turalını öyüb söyləmişlər, görək, xanım, nə demişlər: “Dik və sıldırım qayaların başında yuva quran, Qadir, ulu tanrıya yaxın uçan, Ağır mancanaq daşından möhkəm qıjıldayıb enən, Duru gölün ördəyini şığıyıb alan, Qıy vurub çöl göyərçininə hücum edərkən dartıb boğazını üzən, Qarnı ac olsa, qalxıb uçan, Bütün quşların sultanı qartal Qutan quşuna, sağsağana özünü şığıdarmı? Aip igidlər döyüş günü rəqibindən qorxub çəkinərmi?”-dedilər . ƏDƏBİYYAT: 1. Araslı H. Kitabi - Dədə Qorqud. Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, Bakı, 1962. 2. Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Azərbaycan EA nəşriyyatı, Bakı, 1964. 3. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. IV, “Elm”, Bakı, 1987. 4. Бартольд В.В. Книга моего Деда Коркута. Изд. - во АН СССР, М. - Л.: 1962. 5. БудаговЛ.З. Сравнительный словарь турецко - татарских наречий, I, Санкт-Петербург, 1869; II, 1871. 6. CəmşidovŞ. Kitabi - Dədəm Qorqud. Elm, Bakı, 1999. 7. Древнетюркский словарь. “Наука”, Ленинград, 1969. 8. Ergin Muharrem . Dede Korkut Kitabı, I, Giriş - Metin - Faksimile, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara,1958. 9. Ergin Muharrem . Dede Korkut Kitabı,II, İndeks - Gramer. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara,1963. 10. Ergin Muharrem . Dede Korkut Kitabı. Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1995. 11. Этимологический словарь тюркских языков, I, “Наука”, Moсква,1974. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 57 12. Этимологический словарь тюркских языков. V, Издательство РАН, Moсква,1997. 13. Gökyay Orhan Şaik. Dede Korkut Hikayeleri. 4. Baskı, Dergah Yayınları, İstanbul,1995. 14. Gökyay Orhan Şaik . Dedem Korkudun Kitabı. Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 2000. 15. Kaçalin Mustafa S. Oğuzların Diliyle Dedem Korkudun Kitabı. Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2006. 16. Каракаев Ю. И. Языковые особенности героического эпоса “Предание о Тохтамыш хане” (на материале М. Османова, www. turkolog.narod.ru 17. Kaşgarlı Mahmud. Divanü Lugat - it - Türk. Çeviren: B. Atalay , 4. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara,1998. 18. Котвич В. Исследование по алтайским языкам, Изд-во иностранной литературы, Москва, 1962. 19. XIII Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, 2. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1996. 20. Özçelik Sadettin. Dede Korkut. Araştırmalar / Notlar / Dizin / Metin, Gazi Kitabevi, Ankara, 2005. 21. Радлов В. В. Опыт словаря тюркских языков. С. Петербург, 1893-1905. 22. Ринчине А. Р. Краткий монгольско-русский словарь, Изд-во иностранных и национальных словарей, Москва,1947. 23. SchmiedeAhmedH. “Kitab- ı DedemKorkut” DestanlarınınDresdenNüshası, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2000. 24. Сравнительно-историческая грамматика тюркских языков (морфология) ,“Наука”, Москва,1988. 25. Şəhriyar Məhəmmədhüseyn. Divani-türki. “Ozan” nəşriyyatı, Bakı, 1997. 26. Tezcan Semih . Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar. 1. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2001. 27. Tezcan Semih - Boeschoten Hendrik . Dede Korkut Oğuznameleri. 1. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2001. 28. Тюркские языки. Изд-во “Наука”, Москва,1966. 29. Zahidoğlu Vahid . “Kitabi - Dədə Qorqud”un leksikası haqqında bəzi qeydlər (III məqalə) // Kitabi - Dədə Qorqud (məqalələr toplusu), Elm, Bakı,1999. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 58 30. Zeynalov F. R.- Əlizadə S. Q. Kitabi - Dədə Qorqud, “Gənclik”, Bakı, 1988. Вахид Адил Захидоглу Об одном стихотворном отрывке в рассказе Кан Турали «Китаби Деде Коркут» Резюме В тексте «Китаби Деде Коркут», встречаются слова и некоторые отрывки, которые до сих пор являются объектом научных дискуссий. В особенности, они привлекают внимание в стихотворных отрывках (сойлама). В некоторых из этих полустиший, слова, ввиду невозможности их досконального изучения, обозначены вопросительным знаком, в некоторых изданиях, несмотря на наличие искусственных поправок в тексте, точные научные результаты не получены. Принимая во внимание эти особенности, автор статьи берет на себя смелость исправить имеющиеся в наличии описки, дает варианты правильного прочтения слов, а так же, делает попытку восстановить логическую связь между предложениями и дать более точное воспроизведение содержания одного из этих стихотворных отрывок. Vahid Adil Zahidoglu On a fragment written in verse in “The Story of Gan Turali” in “The Book of Dada Gorgud” Summary The words incorrectly read in the text of “The Book of Dada Gorgud” are met mainly in the fragments written in verse. Some fragments written in verse in “The Story of Gan Turali” of the epic monument may be estimated as defective parts of such type. In majority of publications, these fragments were replaced with a question mark, as the researchers couldn't read them correctly or the text was supplied with considerations not having any relation with the text of the epos. Taking into account these factors, we have endeavored to determine the new correct reading version of a fragment in verse in that story and to restore the structural and logical, as well as the gramamtical and stylistic relations. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 59 Qətibə Quliyeva AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru gatibevaqifkizi@yahoo.com Qədim uyğur mətnləri kontekstində xitabların üslubi-ekspressiv funksiyaları Açar sözlər: Xitab, qədim uyğur, türkologiya, üslubi-ekspressiv funksiya Ключевые слова:Oбращение, древнеуйгурских,тюркология, стилистически-выразительные функции Keywords: Adresses, Аncient Uigur, Turkology, stylistic- expressive functions Dilçilikdə qrammatik cəhətdən cümlə üzvləri ilə bağlı olmayan sözlərdən bəhs edilərkən cümlə üzvlərindən fərqli olaraq, cümlənin əmələ gəlməsində bilavasitə iştirak etməyən, heç bir suala cavab verməyən sözlər və söz qrupları nəzərdə tutulur (1, s.216). Cümlənin qurulmasında iştirak edən bu ünsürlər əsasən fikrin dəqiq və düzgün çatdırılmasına xidmət edir. Bunlara vokativlər, intonasiya ilə bağlı olan Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|