1.3. AKADEMIK LITSEYLARDA KVANT FIZIKASINIO‘QITISH
Kvаnt fizikа kоinоtni bir butun yaхlit hоldа tаsаvvur qilаdi. Buni ekspеrimеntlаr
tаsdiqlаydi. Bu mаsаlаni yoritish murаkkаb vа аlоhidа vаqt tаlаb qilаdi.
Fizika o‘quv fanidan ta’lim berishning II bosqichida akademik liseylarda umumiy
ta’lim predmeti sifatida o‘qitiladigan fizika kursining maqsadi umumiy o‘rta ta’lim
negizida fizikadan fundamental bilim berish, fizik hodisalar va olamning fizik
manzarasini ilmiy asosda tushuntirish orqali o‘quvchilarning ilmiy dunyoqarashi va
falsafiy mushohada yuritish qobiliyatini rivojlantirish, nazariya va amaliyotning dialektik
bog‘liqligini ochib berish, tabiatda va texnikadagi fizik jarayonlarni idrok etish
salohiyatlarini oshirish, olgan bilimlarini kundalik hayotiy ehtiyojlari va xalq
xo‘jaligidagi faoliyatlari uchun tayyorlash, ta’lim olishni davom ettirish uchun zamin
yaratishni ta’minlashdan iborat[10].
Kvant mexanikasi – mikroolamning qonuniyatlarini ochishga doir fizikaviy
nazariyadir.
Kvant fizikasi klassik mexanikaga nisbatan dunyoni tushunishning yuqori
pog‘onasidir. O‘quvchilar kvant nazariyasi haqida ma’lum bilimga ega bo‘lsin, degan
maqsadda XX asr oxirlarida o‘rta maktab fizika dasturiga keyinchalik AL va KHK lari
fizika dasturiga kvant fizikasi elementlarini kiritish maqsadga muvofiq bo‘ladi, degan
xulosaga kelindi hamda bo‘lim materiallarini o‘rganishga 8 soat vaqt ajratildi. Shuni
ham ta’kidlab o‘tish lozimki, kvant fizikasi asoslarini o‘rganish AL va KHK lari
dasturiga kiritish murakkab metodik masaladir.
Kvant fizikasida o‘rganiladigan zarralar to‘lqinidan iborat bo‘lishini e’tiborga olsak,
ko‘rgazmali qurollar juda kam bo‘lgani uchun ham kvant fizikasi masalalarini AL lar
fizika kursiga juda ehtiyot bo‘lib kiritish kerak, degan xulosaga kelindi.
O‘tgan asrning qirqinchi yillarigacha o‘rta maktab o‘quvchilariga faqatgina
yorug‘likning kvant nazariyasi haqida boshlang‘ich ma’lumotlar berildi.
40-yillar oxirida atom tuzilishini o‘rganish masalasi maktab fizika kursiga kiritildi.
Bu davrda yadro tarkibi, radioaktivlik, ba’zi yadro reaksiyalari, radioaktiv izotoplar va
ularning qo‘llanishi, kabi materiallar o‘rganildi.
1970 yillarda esa o‘rta maktab fizika dasturiga elementar zarralar haqida
boshlang‘ich ma’lumotlar kiritildi.
Kvant fizikasi g‘oyalarini o‘rganish avvalgicha qoldirildi, to‘g‘rirog‘i yorug‘likning
kvant nazariyasi optika bo‘limi oxirida, Bor pospulatlari atom va yadrosi bo‘limida
o‘rganiladigan bo‘ldi.
O‘n bir yillik maktab fizika dasturi kvant fizikasi masalalarini o‘rganishni
kuchaytirdi. Natijada alohida kvant fizikasi bo‘limi “Yorug‘lik kvantlari”, “Yorug‘lik
ta’sirlari”, “Atom va atom yadrosi” mavzulari kiritildi.
Bu mavzularning mazmuni sezilarli darajada yangilandi. Bo‘lim mavzularini
o‘rganishga KHK larida 22 soat tabiiy fanlar yo‘nalishidagi AL larda esa 70 soat vaqt
ajratildi[13].
Hozirgi kunda gumanitar yo‘nalishli ALlarda kvant fizikasini o‘rganish uchun 22
soat vaqt ajratilgan bo‘lib, uch bobga bo‘lib o‘rganiladi:
1.
Kvant optikasi elementlariga 8 soat ajratilgan bo‘lib unda quyidagi
mavzular o‘rganiladi: Kvant fizikasining paydo bo‘lish tarixi. Plank gipotezasi. Yorug‘lik
kvantlari. Fotoeffekt va uning qonunlari. Fotoeffekt tenglamasi. Vakuumli va
yarimo‘tkazgichli fotoelementlar. Fotoeffektdan texnikada foydalanish. Yorug‘lik
tabiatini
tushuntirishdagi
dualizm
–
yorug‘likning
to‘lqin
va
kvant
xossalari.
Geliotexnika,
O‘zbekistonda quyosh energiyasidan foydalanish va uning
rivojlanish istiqbollari. Bu mavzularni o‘rganish davomida fotoeffektni kuzatish,
vakuumli va yarimo‘tkazgichli fotoelementlar, fotoelementlar yordamida fototokni hosil
qilish kabi ko‘rgazma va tajribalarni ko‘rsatish hamda Quyosh batareyasining ishlash
prinsipini o‘rganish, fotoeffekt hodisasini o‘rganish (Fotoelementli relening tuzilishi va
ishlashini o‘rganish) laboratoriya ishlarini o‘tkaziladi.
2.
Atom va atom yadrosini o‘rganish uchun 6 soat vaqt ajratilgan bo‘lib, unda
quyidagi mavzularni o‘z ichiga oladi: Atomning tuzilishiga oid Rezerford tajribasi.
Atomning yadroviy modeli. Borning kvant postulatlari. Energetik sathlar. Yorug‘likning
kvant manbalari – lazerlar, ulardan fan-texnikada va xalq xo‘jaligida foydalanish.
Golografiya
haqida
tushuncha.
Atom
yadrosiningtarkibi.Izotoplar,
Atom
yadrolariningbog‘lanishenergiyasi. Yadroreaksiyalari.Radioaktivlik. Alfa, beta va
gamma
nurlanishlar.Elementarzarralarnikuzatishvaqaydqilishusullari.
Radioaktivaylanishlar.Radioaktivyemirilishqonuni. Bu bobdaRezerford tajribasining
modeli,
Vilson
kamerasida
izlarni
kuzatish,
Ionlovchizarralarniqaydetuvchiqurilmaningtuzilishivaishlashinio‘rganishkabiko‘rgazma
va tajribalaro‘tkaziladi.
3.
Yadro
energetikasi.
Bu
bobga6
soatvaqtajratilganbo‘libundaUran
yadrosining bo‘linishi, Zanjirli reaksiya. Yadro reaktori. Atom elektrostansiyasi.
Termoyadro reaksiyalari. Radioaktiv nurlanishlarning biologik ta’siri. Yadro
energetikasidan tinchlik maqsadida foydalanish istiqbollari.O‘zbekistonda yadro fizikasi
sohasidagi tadqiqotlar va ularning natijalaridan xalq xo‘jaligida foydalanish kabi
mavzular o‘rganiladi.
Kvant fizikasi o’rganishdagi yuqoridagi uchta bob tugagandan keyin 2 soatlik
takrorlash darsi o‘tiladi.
Aniq yo’nalishli ALlarda kvant fizikasini o‘rganish uchun 126 soat vaqt ajratilgan
bo‘lib ular quyidagi mavzularlar asosida o‘rganiladi:
1. Kvant fizikasi,bu bobga 18 soat vaqt ajratilgan bo‘lib undayorug‘lik kvantlari,
yorug‘lik ta’siri, kvant nazariyasining tug‘ilishi, fotoeffekt, fotoeffekt nazariyasi,
fotonlar. Ichki fotoeffekt, fotoeffektning qo‘llanilishi, Yorug‘lik tabiatini tushuntirishdagi
dualizm – yorug‘likning to‘lqin va kvant xossalari kabi mavzular o‘rganiladi.
2 Atom vayadrofizikasi. Elementarzarrachalar. Bu bobga 108 soat vaqt ajratilgan
bo‘lib unda:
Dostları ilə paylaş: |