Shakllanishi

 

 

 

 

 

                                                           

10

 Пўлатов А. Глобаллашув  даврида  лингвистикага  оид  муаммолар// Тилшуносликнинг  долзарб  

масалалари. Т., 2004, 61-б. 

---

 

 

16 

 

 

 

 

 

 

1.2 Kompyuter lingvistikasidagi asosiy yo‘nalishlar 

Kompyuter  lingvistikasi  fani  yangi  soha  bo‘lsa-da, hozirgi  kunga  qadar, 

qisqa    vaqt  ichida,  turli    yo‘nalishlari    vujudga    keldi.  Tabiiy    tillar    negizida  

mashina  tili  yaratish,  foydalanuvchining  talab  va  ehtiyojlari  kengayishi  ushbu  

yo‘nalishlarni  ko‘paytirdi. Kompyuterlingvistikasi  fanining  yo‘nalishlari  shartli  

ravishda  quyidagicha  guruhlanadi

11

: 

1.  Qoliplash  va  dasturlash  ishlariga  qaratilgan  yo‘nalishlar: 



  muloqotni  kompyuter  yordamida  qoliplash; 



  syujet  strukturasini  kompyuter  yordamida  qoliplash; 



  matnni    katta   hajmdagi    matn  (gipreteks)  darajasida    tasavvur  

etish; 



  axborot-izlanish  sistemasi. 

2.  Til  o‘rgatishga  qaratilgan  yo‘nalishlar: 



 

til  o‘rgatish  jarayonlarini  kompyuterlashtirish; 



  mashina  tarjimasi. 

3.  Matnni tahlillashga  qaratilgan  yo‘nalishlar: 



  avtomatik  tahrirlash; 



  statistik  tadqiqotlar; 



  kompyuter  leksikogarfiyasi. 

Kompyuter    lingvistikasining    ushbu    yo‘nalishlarini    amaliy    va    nazariy  

ahamiyati  jihatidan  esa  quyidagicha  guruhlash  mumkin: 

1.  Amaliy  yo‘nalishlar: 

                                                           

11

Ўринбоев Д.Б. Компьютер  лингвистикаси (Маърузалар  матни). Самарқанд–2009, 5-бет. 

---

 

 

17 



  Mashina  tarjimasi. 



  Avtomatik  tahrir. 



 

Til  o‘rgatish  tizimini  kompyuterlashtirish. 



  Statistik  tadqiqotlar. 



  Kompyuter  leksikografiyasi. 

2.  Nazariy  yo‘nalishlar: 



  Tabiiy  tilni  qayta  ishlash. 



  Syujet  strukturasini  modellashtirish. 



  Muloqotni kompyuter  yordamida  qoliplash. 



  Matnni  gipertekst  texnologiyalarida  berish. 

Umumiy  tarzda  quyidagicha  keltirishimiz  mumkin: 



  Tabiiy    tillarni    qayta    ishlash    (inglizcha.  natural    language    processing; 

matnning    semantik,  morfologik,  sintaktik    tahlili).  Bunga    quyidagilarni  

kiradi: 

1. Lingvistik    korpus,  ya’ni    matnning    elektron    korpusini    yaratish    va  

foydalanish. 

2. Elektron,  tezaurus    lug‘atlar,  ontologiyalar    yaratish.  Masalan,  Lingvo.  

Lug‘atlardan  avtomatik  tarjima  va  orfografik  tekshirish  uchun  foydalaniladi. 

3. Matnning  avtomatik  tarjimasi. Rus  tarjimonlari  orasida  eng  mashhur  dastur  

Promt  hisoblanadi.  

4. Matndan  statistikani  avtomatik  olish (inglizcha, fact extraction, text mining). 

5. Matnni    avtomatik    jamlash  (inglizcha,  automatic  text  summarization).  Bu  

vazifa  Microsoft  Wordga  kiritilgan. 

6.  Bilimlarni  boshqarish  tizimini  barpo  qilish. 

7.    Savol-javob  tizimlarini  yaratish  (inglizcha, question answering systems).  

• 

Belgilarni  optik  aniqlash. 

• 

Nutqni  avtomatik  aniqlash. 

• 

Nutqning  avtomatik  sintezi. 

Shuningdek, kompyuter  lingvistikasi  markazida  quyidagi  masalar  turadi: 

---

 

 

18 

  axborot  yetkazish  uchun  umumiy  til  yaratish; 

  axborot  yetkazish  uchun  tillarni  takomillashtirish; 

  inson  va  mashina  aloqasi  uchun  tabiiy  til  interfeysini  yaratish  (sun’iy  

intellektning  asosiy  masalalaridan  biri); 

  axborot  tizimini  yaratish  va  modellashtirish.