Elmi redaktorlar amea-nın müxbir üzvləri

 
 
Ġpəkli Ģaxduran – Alchemilla sericata Reichenb. ex Buser 
 
Dünya  florasının  tərkibində  Ģaxduran  cinsinin  500-dən  artıq  növü  yayılmıĢdır.  Bunlardan 
Qafqazda 100, o cümlədən Azərbaycanda 21 növünə təsadüf edilir. Xalq arasında bu bitkiyə  «Ģah 
otu»  da  deyirlər.  Xalq təbabətində  Ģaxduran  cinsinin  bir  neçə  növündən  istifadə edilir.  Bunlardan 
biri ipəkli Ģaxduran adlanır. 
Ġpəkli Ģaxduran - A.sericata Reichenb. ex Buser. 50-60 sm hündürlüyündə, çoxbudaqlı düz 
və  sərt  gövdəli  çoxillik  ot  bitkisidir.  Kökətrafı  yarpaqları  böyrəyəoxĢar,  yaxud  da  yarımdairə 
formasındadır, uzunluğu 0,8-3,5 sm, eni isə 1,4-4,0 sm-dir. Yarpaqları dərin kəsikli olub 7 pərdədən 
ibarətdir.  Çiçək  yarpaqları  çox  vaxt  qısa,  uzunsov  yarpaqlardan  ibarət  olub,  ucu  iti  tikanlarla 
qurtarır.  Çiçəkləri  sıx  və  yumĢaq  olub,  1,3-3,5  mm  uzunluğundadır.  Kasacıqları  eyni  uzunluqda 
olub, ürək və ya yumurta formasındadır. 
Ġpəkli  Ģaxduran  Azərbaycanda,  əsasən  Quba  bölgəsində, 
Qafqazın  Ģərq  və  qərb,  Kiçik  Qafqazın  Ģimal  və  mərkəzi 
rayonlarında, Naxçıvan MR-in dağlıq ərazilərində, Diabarda, subalp 
və alp çəmənliklərində, ən çox isə qayalıq və daĢlı-çınqıllı sahələrdə, 
bəzi hallarda quru çəmənliklərdə və otlaqlarda təsadüf olunur. Ġpəkli 
Ģaxduran  küləkdən,  yandırıcı  günəĢ  Ģüalarından,  həmçinin  mal-
qaradan  «qorxub  çəkinməyən»  bitki  sayılır.  Bu  bitkini  qədim 
yunanlar  «pələng pəncəsi», ukraynalılar «sehrli ot»,  «Ģeh  yaradan», 
ən qəribəsi isə «Allahın göz yaĢı» adlandırırlar. Xalq təbabətində bir sıra xəstəliklərin müalicəsində 
ondan  geniĢ  istifadə  edilir.  Belə  ki,  bitkinin  yaĢıl  hissəsindən  hazırlanan  dəmləmə,  cövhər  və 

---

115 
 
məlhəmlərdən  həm  mədə  ağrılarında  sakitləĢdirici  kimi,  həm  də  bağırsaq  köplərində  və  həzmin 
nizama salınmasında iĢlədilir. ġaxduranla Ġslandiya mamırının qarıĢığı isə ağ ciyər, xroniki bronxit, 
astma  xəstəliklərini  müalicə  edirlər.  Həmin  məlhəmi  təbii  antibiotik  adlandıraraq  sidik  kisəsi  və 
böyrək ağrılarında da iĢlədirlər. Qadınlar keçmiĢdə bitkinin yarpaqlarında yaranan Ģeh damcılarını 
toplayıb üzlərini yuyar, bununla da üz dərisinin elastikliyini və parlaqlığını artırardılar. Ondan krem 
və mazlar hazırlayıb dəriyə sürtərək xoĢagəlməz halları aradan qaldırardılar. Ot hissəsində aĢılayıcı 
maddə olduğuna görə ondan ishal zamanı büzüĢdüräcü vasitə kimi istifadə olunur. 
Orta  əsrlərdə  kimyagərlər  Ģaxdurandan  «hikmət  daĢı»,  «həyat  cövhəri»  almağa  çalıĢırdılar. 
Rəvayətlərə  görə,  Medeya,  Hekata,  Sirsiya,  Afrodita  və  baĢqa  əfsanəvi  qadınlar  sağlam  və  gözəl 
görünmək üçün bu bitkidən geniĢ istifadə etmiĢlər. ġaxduranı təbiətdə asanlıqla tanımaq olar. Belə 
ki,  onun  parıldayan  yarpaqları  sanki  insanları  uzaqdan  özünə  cəlb  etmək  üçün  formalaĢmıĢdır. 
Kənarları miĢar diĢlərinə oxĢayan yarpaqlarından sallanan Ģeh damcıları bitkinin uzaqdan iĢıq saçan 
Ģəbəkəyə bənzədir. Yarpağın ortasında yerləĢən Ģeh damcısı isə parlaq mərcan daĢını xatırladır. Elə 
bu xüsusiyyətlərinə görə də bitkiyə çox vaxt elə «göy Ģehi», «Ģehcik» və s. deyirlər. 
Müalicə  üçün  bitkinin  yarpaq  və  ot  hissəsindən  istifadə  edilir.  Bu  məqsədlə  bitkini  çiçək 
açan zaman toplayırlar. Bitkinin tərkibində 9,4% aĢı maddəsi, 2,5% flavonoid maddələri, antosian, 
fenol,  karbon  turĢuları,  piy  maddəsi,  kumarin,  leykosianidin,  acımtıl  maddə,  qatran,  fıtosterin, 
liqnin maddəsi ilə yanaĢı bor, manqan, sink mikroelementləri, C vitamini aĢkar edilmiĢdir. Bir sıra 
ölkələrin  xalq  təbabətində  çoxdandır  ki,  kəskin  və  xroniki  bronxit,  laringit,  xroniki  qastrit,  sistit 
xəstəliklərində,  daxili  qanaxmalarda,  enterit,  kolit,  qara  ciyər,  böyrək,  xroniki  pielonefrit, 
hipomenstrual sindromlarda, vərəm və bağırsaq köpmələrində kəsik və yara qanaxmalarında geniĢ 
istifadə  edilir.  Ġkinci  dərəcəli  Ģəkər  zamanı  qanda  Ģəkərin  normal  saxlanılmasında  dərman  qəbul 
etmədən gözəl nəticə verir. ġehdurandan hazırlanan preparatlarla qan xəstəliklərini, dəri vərəmini, 
qızıl yel, ürək xəstəliklərini müalicə edirlər. 
Bitki vasitəsilə Bolqarıstanda böyrək qansızmalarını, Almaniyada çayın tərkibinə daxil edib 
aterosklerozu, qanazlığını, piylənməni, epilepsiyanı, suçiçəyini və s. müalicə edirlər. MəĢhur həkim 
Rudolf Broys «Xərçəngin tam müalicə kursu» əsərində qeyd edir ki, Ģaxduranla döĢ, yumurtalıq və 
uĢaqlıq  nahiyələrində  əmələ  gələn  xərçəng  xəstəliyini  müvəffəqiyyətlə  müalicə edirmiĢlər.  Bunun 
üçün  1  xörək  qaĢığı  quru  Ģaxduran,  1  xörək  qaĢığı  da  dalamazı  2  stəkan  qaynar  suya  töküb 
dəmləyin.  Ekstrakt  soyuduqdan  sonra  süzüb  soyuq  halda  gün  ərzində  bir  fıncanı  qurtum-qurtum 
içmək məsləhətdir.