Turkish Studies

Turkish Studies

 

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 

Volume 6/1 Winter 2011 

düz  arazisine  kolayca  ulaĢtılar.  Buradan  da  sadece  Tom  ve  Ob‟un  havzalarındaki  geniĢ  çayır  ve 

ormanlıklarını  elde  etmediler  aynı  zamanda  bugünkü  Krayonarsk  (Kızılyar)  ormanlık  alanları  ve 

Minusinsk steplerine de ulaĢmıĢ oldular.

99

 

Eski Sibirya kültürünün serpildiği bu step bölgesi muhteĢem dağlarıyla bilinmektedir. M. 

Ö.  II.  binde  Güney  Sibirya‟nın  en  önemli  kültür  merkezi  Minusinsk  bölgesindeki  Andronova 

kurganlarıdır,  bilhassa  bu  isim,  M.  Ö.  1700  ile  1200  yılları  arasında  görülen;  Sibirya‟nın  “bronz 

devrine” verilen bir isimdir.

100

 Bu kültürün en önemli eserleri olan kaplar geniĢ ağızlı, düztabanlı, 

kulpsuz, üç köĢeli ve mendirek Ģeklindeki basma süslerle süslenmiĢtir ve güneyde Tanrı dağlarına;  

batıda  ise  Don  kıyılarına  kadar  yayılmıĢtır.  Ayrıca  bu  dönemde  Sibirya‟da  ilk  defa  bu  dönemde 

altın eserlere rastlanmıĢtır ve daha önemlisi Altaylarda Batı Sibirya‟ya kıyasla Andronova kültürü 

M.  Ö  1200-700  daha  geç  dönemde  teĢekkül  etmiĢtir.

101

    Andronova  kültür  çevresine  dahi  edilen 

Batı  Sibirya‟nın  güneyindeki  buluntu  yerleri  baĢlıca  Omsk,  Novosibirsk  ve  Tomsk  Ģehirleri 

yakınlarında toplanmıĢtı. Bu bölgenin güneyindeki Kazak-Kırgız bozkırları da kültür bakımından 

Yenisey Yenisey kültürüne yakın bir karakter göstermektedir.

102

 Güney Sibirya‟nın ilk bin yılında 

ise Karasuk devri Türk tarihi için çok önemlidir ve bu döneme ait yapılan kazılarda dönemin en 

önemli  özelliği  olarak  bölge  topluluklarının  halkları  ortak  bir  kültürde  birleĢmesi  ön  plana 

çıkmaktadır.  Altay  ve  Yenisey  bölgesinde  bu  dönemde  hem  beyaz  hem  de  mongolid  ırklar 

bulunmaktadır.

103

 Aynı zaman dilimi içinde Minusinsk havzasında Tagar kültürüne ait topluluklar 

ise  devasa  höyükler  inĢa  etmiĢlerdir.  Bronz  savaĢ  silahları,  giysiler,  süsü  eĢyaları  çanak  ve 

çömlekler  bu  alanda  bulunan  eserlerdir.  Bu  bölge  kutup  bölgesinin  tiptik  özelliği  olan  donmuĢ 

toprak  ve  sert  iklimin  dıĢında  tarıma  elveriĢli  bir  alandır  ve  Tagarlar  bu  alanda  tarım 

yapmıĢlardır.

104

 Ġlk Sibirya kültürünün çok yönlü özelliği hayvan Ģekilleriyle ifade edilmiĢtir. “Ġskit 

hayvan stili” bütün bozkır toplumları tarafından kullanılmıĢtır

105

. Genel anlamda altın bel kemeri, 

kap ve mutfak eĢyaları, kurt, geyik, at, kuğu, kartal Ģekilleri ve silahlar Sayan dağlarından baĢlayıp 

Kuzey  Kafkasya-Kırım‟a  uzanan  alanda  yapılan  kazılarda  Ġskitlere  ait  tarihi  eserler  olarak 

bulunmuĢtur.

106

 

Büyük Hun devletinin kuruluĢuyla birlikte Orta Asya‟da bulunan kavimlerin batıya doğru 

yayılıĢı hızlanmıĢ, Doğudaki Çin ve Mongolidlerle birlikte batıdaki beyaz ırk karıĢımından ortak 

bir tip türemiĢtir. Bu ortak özelliği en güzel yansıtan bölge Hun kültürünün kuzey sınırında bulunan 

Ġvolgi‟dir  ve  M.  Ö.  II.  yüzyılda  Hunlarla  birlikte  var  olan  bu  kültür

107

;  Noyun  Ula‟daki  Hun  ve 

Minusinsk‟deki Kırgız kültüründen etkilenmiĢtir. Yine Altay‟da Büyük Hun devletini (M.Ö. II ve I. 

yüzyıllar)  temsil  eden  baĢlıca  kurganlar,  Katanda,  Pazırık,  ġibe  kurganlarıdır  ve  bu  kurganların 

tamamı  prens  mezarlarıdır.

108

  TaĢ  ve  toprak  yığınlarından  oluĢan  bu  pazırıkta;  oyma  sanatıyla 

yapılmıĢ  möbleler,  deri  malzemeler,  dokuma  tekstil  ürünleri,  Ġran  ve  Çin  iĢi  dokuma  ipekler, 

aplikler, gümüĢ ayna ve iki tekerlekli araba bulunmuĢtur.

109

 Pazırık  kurganları mezarlarının etrafı 

tomruklarla kaplanmıĢtı ve tavanları kumaĢ ve keçelerle örülmüĢtü. Atlar ise insanların gömüldüğü 

                                                 

99

Prof.  Dr.  Bahattin  Ögel,  Türk  Kültür  Tarihi,  Türk  Tarih  Kurumu,  s.    24-25;  Forsyth,  A  History  of  the