Turkish Studies
Yüklə 454,57 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- , Altın Orda Devletinin Kuruluş
- Turkish Studies
- Türk Dünyası El Kitabı
|
the Past Russia, Newyork, 1986, s.40–68.
6 Rene Grousset, Çev. Dr. M. ReĢat Uzmen, Bozkır İmparatorluğu Attila/Cengiz han/Timur; Ötüken yayınları, Ġstanbul 1980, s. 436-442. 7 Altın Orda kelimesinin kullanılıĢı ve Cuci Ulusu için bakınız; Mustafa Kafalı, Altın Orda Devletinin Kuruluş ve Yükseliş Devirleri, Ġstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Ġstanbul 1976. 8 Halil Ġnalcık, “Kırım Hanlığı”, Türk Dünyası El Kitabı, C. I, s. 420–425 9 Ahmet Temir, “Kazan Hanlığı”, Türk Dünyası El Kitabı, C. I, s. 425–435 Türk Tarihi Açısından Sibirya’nın Kısa Tarihi (Başlangıçtan XVI. Yüzyıla Kadar) 1865
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/1 Winter 2011 Bu sürecin en belirgin olduğu dönem Rus Prensi III. Ġvan (1462–1505) yılları arasıdır ve bu prens ilk olarak çar unvanını kullanmaya baĢlamıĢtır, fikri Avrupalı tarihçiler tarafından dile getirilmiĢtir. 11 Ancak Akdes Nimet Kurat ilk çar taç giyme merasimi III. Ġvan‟ın oğlu Vasiliy‟e yapıldığını söylemektedir. 12 Bir baĢka taraftan Moskova Rusların baĢĢehri olması yanında III. Roma olarak dini merkez haline gelmeye baĢlamıĢtır. 13 15. yüzyıla kadar Moskova prensliği Tatar Hanları özellikle de Ġdil Ural bölgesini yöneten Kazan Hanlığı kontrolü altında tutuluyordu, bu nedenle bu Hanlık Rus Prensliğinin doğuya ilerleyebilmesi için ilk hedefi olmuĢtur. Nitekim bu amaçla 1552 yılında VI. Ġvan, 1552 yılında Kazan‟a saldırmıĢ ver Kazan‟ı yerle bir etmiĢtir. 14
Kırım Hanlığı ise bu hadiseden yaklaĢık 200 yıl sonra Rus devleti tarafından istila edilmiĢtir. 15
Kuzeydeki geniĢ Sibirya topraklarının sadece Batı Sibir diye adlandırdığımız bölümü daha önceden Novgorod prensliği tarafından yönetilmiĢ, 13. yüzyıldan sonra da yeni yerleĢime açılarak yavaĢ yavaĢ Rus göçmenler bu bölgeye yerleĢtirilmeye baĢlanmıĢtır. 16 Sibirya ile iliĢkileri daha eskiye dayanan Novgorod prensliği 17 Moskova prensliğinden daha önce kurulmuĢtur ve Slavların baĢlangıçta en etkili beyliği olmasının yanında kuzey bölgeleriyle yapılan ticaretin de merkezidir. 18
Büyük tüccar ve özellikle de boyarlar 10. yüzyılda ticaret yolları sayesinde Kuzey Sibir hattında kuzey doğuya doğru Suhona nehri boyunca 300 mil kadar girmiĢler ve Kuzey batı Sibirya‟nın kapısı olan ve rakımı oldukça düĢük Beyaz göl (Belaya Ozera) bölgesini kontrol altına almıĢlardı. Novogordlar bu bölgeyi Zavoljya (Ġdil ötesi) diye adlandırırmıĢlar ve sonraki tüm kâĢifler, Divina‟dan Beyaz denize, deniz yoluyla Suhona nehrinden Visegda‟ya ya doğru kuzey yönüyle yaklaĢık 1000 mil olan yol yerine, bu yolu takip etmiĢlerdir. Visegda‟ dan kuzey doğu istikametine Peçora nehrine doğru düĢük debi de olsa bir yol vardır , bu nehirin kollarından bir olan Oka vasıtasıyla ki, bu nehir Ural dan doğar ve coĢkuludur, oradan Kama‟ya geçilir, Kama da bölgeyi baĢtan baĢa bir saat gibi dolanarak güneydeki Volga‟ya yani Ġdil‟e bağlanır. Bu bölge bütünüyle taygadır ve iğne yapraklı çam ve köknarlarla kaplıdır. 19
vasıtasıyla bölgenin yerli halkı Komilerden vergi değerli hayvanların derisi almıĢlardır. Bütün Rus tarihleri bölgenin Rus istilasını sömürge olarak göstermek istememektedirler ve bu iliĢkiyi sadece düzenli vergi tahsili olarak yansıtmak isterler.“Novgorodlarla Kom bölgesinin siyasal ilişkisi
Ruslar tarafından Ġdil-Ural bölgesine ve Kuzey Avrupa yerlilerine karĢı uygulanan cebri ruslaĢtırma ve sömürgecilik metodu, müteakiben Ural‟ın batısındaki yerli haklar da uygulanmıĢ açılan yeni kapı vasıtasıyla daha sonra bütün Sibirya topraklarına model olmuĢtur.
10 ReĢid Rahmeti Arat, “Astrahan Hanlığı”, Türk Dünyası El Kitabı, C. I, s. 415–417 11 James Forsyth, A History of the Siberia, s. 3. 12 A. Nimet Kurat, Başlangıçtan 1917’ye Rusya Tarihi, Ankara 1948, s. 124-125. 13 A. Nimet Kurat, Rusya Tarihi, s. 177; “Moskova knezliği yükseldikçe Moskova metropolitlerinin mevkileri ve nüfuzları da yükseldi. 1480‟den sonra Moskova tamamen müstakil bir devlet olunca Rusya Ortodoks devletlerinin en büyüğü oldu. III. Roma nazariyesi icabınca Moskova‟daki hükümdar Çarın yanında patrikliğin kurulması gerekiyordu, IV: Ġvan iç çekiĢmeler nedeniyle patrik unvanını kullandırmamıĢ, ancak bu unvan Boris Godunov‟un maharetli yöneteminde Çar Fedor Ġvanoviç zamanında kullanılabilmiĢtir.” 14 Lukovskaya Letopis, ( Polnoye sobraniye ruskikh letopisey) II. Cilt, 1910, II. Bölüm, s. 530: “Efendimiz Kutsal Ġsa ve efendimizin annesi kutsal Annemiz in duaları ve baĢ melek Mihail‟in Ģefaatiyle Kazan zaptedildi, Han tahttan indirildi, Ġdil ve Ural arsındaki geniĢ ve mümbit topraklar bizim oldu.” 15 Türk Dünyası El Kitabı, Halil Ġnalcık, “Kırım Hanlığı”, C. I, s. 420–435 16 James Forsyth, A History of the Peoples of Siberia, s. 2 17 A. Nimet Kurat Kurat, Rusya Tarihi, s. 43-44 18 A. Nimet Kurat Kurat, Rusya Tarihi, s. 44-45 19 James Forsyth, A History of the Siberia, s. 4; 20 B. N. Ponomarev, ed. İstoriya SSSR s drevneyshikh vremen do nashikh dney, Moskov, 1966, vol II, s.24. |