Azərbaycan Tibb Universiteti Tədris Terapevtik Klinikasının idarəetmə sistemində informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının rolu, problemlər və hədəflər
Xülasə— Məqalədə sağlamlıq imkanları məhdud olan insanların
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Xülasə— Məqalədə sağlamlıq imkanları məhdud olan insanların
yeni texnologiyalar vasitəsilə cəmiyyətə inteqrasiya yolları araşdırılmış və müəyyən həll yolları müzakirə olunmuşdur. Açar sözlər— informasiya-kommunikasiya texnologiyaları; fiziki məhdudiyyətli insanlar; əlillik; assistiv texnologiyalar. I.
GİRİŞ Sağlamlıq imkanlarının məhdudluğu, başqa sözlə əlillik– fiziki və sosial qüsurun olması ilə yanaşı ictimai həyatda digər fərdlərlə bərabər səviyyədə iştirak imkanlarının itkisi və ya əskikliyidir [1]. Əlillik dedikdə, orqanizmin funksiyalarının nasazlığı ilə bağlı sağlamlığın pozulması nəticəsində sosial çatışmazlıq başa düşülür ki, o da öz növbəsində insanın həyat fəaliyyətini məhdudlaşdırır və həmin şəxs ehtiyac duyduğu işləri görməkdə çətinlik çəkir və ya bu imkandan tamamən məhrum olur. Belə vəziyyət əlilliyi olan insanları öz problemlərini həll etmək üçün müxtəlif vasitələr axtarmağa vadar edir. Məhz bu məqamda texnoloji vasitələr köməyə gəlir və onların cəmiyyət içində sağlam şəxslərlə bərabər imkanlar əldə etməsinə şərait yaradır. Bu vasitələrdən biri kimi çıxış edən informasiya-kommunikasiya texnologiyaları (İKT) sağlamlıq imkanları məhdud insanların müəyyən məlumatlar və biliklər əldə etməsinə kömək edərək, onların cəmiyyətə inteqrasiyasını asanlaşdırır və inkişaf etməsi üçün şərait yaradır, sosial mühitdə bir fərd kimi iştirakını təmin edir. Lakin tək İKT bu insanların qarşısında olan baryerlərin məhv edilməsində kifayət deyil. Bu şəxslərin cəmiyyətdə müstəqil insanlar kimi yaşaya bilmələri üçün həm hökumət qurumlarının, həm də özəl şirkətlərin iştirakı zəruridir. Müasir elmi-texniki inkişaf sağlamlıq imkanları məhdud insanların sağlam insanlarla bərabər işləməsi və yaşaması üçün geniş imkanlar açır. Bu kateqoriyadan olan insanların fiziki məhdudiyyətlərini nəzərə alaraq, kompüter avadanlığının idarə olunması, verilənlərin daxil olunması və emalının onlara uyğunlaşdırılmasına imkan verən texnologiyalar yaradılmışdır. 1998-ci ildə ilk dəfə sağlamlıq imkanları məhdud olan insanların yenidən cəmiyyətə inteqrasiyasına xidmət edən bu texnologiyalara Assistiv Texnologiyalar (ing.
həyata keçirilmişdir [2]. Assistiv texnologiyalar, yardımçı, adaptiv və reabilitasiya cihazlarını özündə cəmləşdirən ümumi bir termindir [3]. Yardımçı cihazlar bütün fiziki və əqli qüsurları olan insanlar üçün nəzərdə tutulur. Adaptiv cihazlar isə xüsusi sifariş əsasında müəyyən fərdlərin ehtiyaclarına görə hazırlanır və əlillik ünsürlərini aradan qaldıran həm yüksək texnologiya, həm də adi texnologiya məhsulları buraya aiddir. II.
ƏL İ LL İ Y İ OLAN ŞƏXSLƏR
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının hesabatına əsasən, hazırda dünya əhalisinin 15–16 faizi sağlamlıqla bağlı müəyyən məhdudiyyətlərlə yaşayır. Bu, təqribən 1 milyard insan deməkdir [4]. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) [5] hesabatına əsasən, isə bu rəqəm bir qədər azdır – 10 faiz. Azərbaycanda hazırda əlillər əhalinin 5,6 faizini təşkil edir [6]. BMT İnkişaf Proqramı tərəfindən aparılan araşdırmalar göstərmişdir ki, dünyada mövcud olan əlillərin 80 faizi inkişaf etməkdə olan ölkələrdədir. Bu sahədə maraqlı araşdırmalardan biri də İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı (İƏİT) tərəfindən aparılmışdır. Belə ki, onların araşdırmalarına əsasən, təhsil almamış insanların 19 faizi ahıl və sağlamlıq imkanları məhdud olanlardan ibarətdir. BMT Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı (ing. UNESCO) tərəfindən aparılan araşdırmada isə məlum olmuşdur ki, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə yaşayan uşaqların 90 faizi hətta məktəbə getmir [7]. Təbii ki, qeyd olunan problemlər həm də bu vəziyyətdə yaşayan insanların maddi sıxıntılarının olmasına gətirib çıxarır. Dünya Bankının məlumatına əsasən, bütün dünyada kasıb əhalinin 20 faizini əlilliyi olan insanlar təşkil edir. Bu statistik məlumatlara əsasən demək olar ki, sağlamlıq məhdudiyyətləri olan insanlar həqiqətən də müasir cəmiyyətdə çox əziyyət çəkirlər [7]. Bu hesabatların hazırlanması bir sıra problemlərlə müşayət olunur ki, bunlardan biri əlilliklə bağlı vahid sərhədlərin olmamasıdır, yəni bəzi ölkələr müəyyən tip qüsurlara malik insanlara əlil kimi baxsalar da, digərləri onları bu kateqoriyaya aid etmirlər. Bu isə, öz növbəsində, göstəricilərin həqiqətdə olduğundan fərqli görünməsinə gətirib çıxarır. 1995-ci ildə qəbul olunmuş “Əlilliyi olan şəxslər (bərabər imkanlar, hüquqların müdafiəsi və tam iştirak)” beynəlxalq aktına [8] əsasən əlillik aşağıdakı kateqoriyalara bölünür:
görmə qabiliyyətini itirənlər;
görmə qabiliyyəti zəif olanlar; hiss etmə qabiliyyətini itirənlər;
eşitmə qabiliyyətini itirənlər; |