Dərslikdə təbiətdən istifadəyə dair bir çox məsələlər, konsepsiyalar

10.3.  Ekoloji sferada sertifikatlaşdırma 
İstehlakçıların  hüquqlarının  müdafiəsi  üçün  bir  çox 
ölkələrdə 
malların 
(işlərin 
və 
xidmətlərin) 
məcburi 
sertifikatlaşdırılması  tətbiq  edilməkdədir.  Mallann  və  bununla 
əlaqədar  xidmətlərin  təhlükəsizliyini  təmin  etmək  məsələsində 
sertifikatlaşdırma aşağıdakı istiqamətlər üzrə həyata keçirilir: 
-  texnoloji proseslər; 
-  istehsalat və istehlak tullantıları; 
-  ekoloji təhlükəsizliyi təmin etməyə yönəldilmiş xidmətlər 
və ətraf mühitə dəyəcək zərərin qarşısının alınması; 
-  ətraf mühit obyektləri, təbii ehtiyatlar. 
Ekoloji  sertifikatlaşdırma  sistemi  istehsalatda  ekoloji 
təhlükəsizlik  tələbləri  təyin  edir,  bütün  məhsulların  növləri  üzrə 
təyinat  (bölgü),  mübadilə,  mənimsəmə  işləri  xidmətlərin 
təhlükəsizliyinə  nəzarət  edir.  Sertifikatlaşdırma  təbiətdən  istifadə 
edilmə qaydalarının ayrılmaz hissəsidir. 
156 

---

Ekoloji  sertifikatlaşdırma  sisteminin  əsas  vəzifələri 
aşağıdakılardır; 
- insanın  həyatına  və  sağlamlığına,  ətraf  mühitin  vəziyyətinə 
arzuolunmaz  (neqativ)  təsirlərin  qarşısını  almaq,  habelə 
istehsalat  prosesi və məhsulun tətbiqi ilə, sənaye və məişət 
tullantılarının  istifadəsi  ilə,  təbii  ehtiyatların  işlənməsi 
(emah)  və  istifadəsi  ilə  əlaqədar  amillərin  mənfi  təsirləri 
barədə əvvəlcədən xəbərdarlıq etmək; 
- təbii  ehtiyatlar  potensialının  səmərəli  istifadəsi,  mühafizəsi 
və artırılmasını təmin etmək; 
- ahcıları  həyat  (sağlamlıq  və  əmlak)  üçün  təhlükəli  malların 
almasından yayındırmaq, həmin mallann ətraf mühitə zərərli 
təsirinin qarşısını almaq; 
- vətən  (ölkə)  məhsullarının  rəqabət  qabiliyyətini  artırmaq, 
ixracata kömək göstərmək; 
- ölkə  iqtisadiyyatının  dünya  bazarına  inteqrasiya  etməsini 
təmin etmək. 
Ekoloji sertifikatlaşdırma sisteminə ekoloji marki- rovka 
(nişanlama)  və  deklarasiyam  da  daxil  etmək  olar.  Ekoloji 
markirovka  istifadəçiləri  malların  ekolojilik  dərəcəsi  barədə 
məlumatlandırmaq  üçün  tətbiq  edilir.  Bu  iş  ekoloji  məhsulun 
seçilməsinə  kömək  edir  və  istehsalçılar  üçün  həvəsləndirici  amil 
kimi təmiz məhsula tələbatı təmin edir. Məhsulun (malm) ekoloji 
deklarasiyası-  məmulatın  bütün  xassələrinin  təsviri  deməkdir.  Bu 
alman məhsulun istehsal edilməsində və gələcəkdə onlardan tullantı 
kimi istifadə edəndə istehsalçıya kömək göstərmiş olur. 
Ekoloji  sertifikasiyanın  dövlət  sistemini  yaratmaq, 
formalaşdırmaq  və  genişləndirmək  üçün  aşağıda  göstərilənlər 
zəruridir: 
- ekoloji sertifıkasiyaya məruz qalacaq obyektlərin no- 
menklaturasını müəyyən etmək: 
- normativlər və standartlar halında ekoloji tələblər, 
normativ-raetodik sənədlər zərfi hazırlamaq. 
157 

---

Ekoloji sertifikat sistemində Dövlət Standart Təşkilatı və 
Təbiəti  Mühafizə  orqanları,  ilk  növbədə  Ekologiya  və  Təbii 
Sərvətlər Nazirliyi iştirak etməlidir. 
Sertifikatlaşdırma aparan iştirakçılar arasında məsuliyyət 
aşağıdakı kimi bölünür: 
- istehsalçı  (icraçı,  mal  göndərən),  məhsulun  (texnoloji 
prosesin) normativ sənədlərinin tələblərinə müvafiq olmasına 
görə məsuliyyət daşıyır, bu işə nəzarət edilir, nişan kağızının 
düzgün istifadəsi yoxlamlır. 
- satıcı  satılan məhsulun  sertifikatı olmasına və markirov-  ka 
nişanının müvafiq yapışdırılmasına məsuliyyət daşıyır; 
- sınaq  laboratoriyası  (mərkəzi)  aparılmış  sertifikasiya 
sınaqlarının  normativ  sənədlərin  tələblərinə  uyğun 
gəlməsinə, sınaqların düzgün və obyektiv aparılmasına görə 
.məsuliyyət daşıyır; 
- sertifikatlaşdırma üzrə orqan sertifikatın düzgün verilməsinə, 
nişanın  düzgün  yazılmasına  və  onların  tətbiqini  təsdiq 
etdiyinə görə məsuliyyət daşıyır. 
Ekoloji  təhlükəsizlik  meyarlarını  təyin  etmək  üçün 
texnoloji  proseslərin  tələblərinə  də  düzgün  riayət  etmək  lazımdır. 
Texnika  və  texnologiyanın  tələb  edilən  səviyyəyə  uyğun  olması 
mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu o deməkdir ki, eyni cinsli məhsul 
istehsal edən müxtəlif texnologiyalar üçün axmtı- ların, atılmaların, 
xammal  və  suyun  istifadəsinin,  yanğın  və  partlayış  təhlükəsinin, 
enerji  sərfinin  və  s.  səviyyələri  (miqdan)  həddi  yol  verilən 
ölçülərdən  çox  olmamalı,  yaxud  da  ən  yeni  texnoloji  proseslərin 
göstəricilərinə  yaxın  olmalıdır.  Bu  göstəricilərə  dövri  olaraq 
yenidən  baxılmalıdır.  Yeni  materiallar  (süni,  sintetik)  aşağıdakı 
tələblərə  cavab  verməlidir:  ətraf  mühitə  istehsalat  və  istismar 
prosesində  icazə  verilən  həddi  normadan  artıq  zərərli  maddə 
ayırmamalı, işi qurtardıqdan sonra təbii çürümə prosesi olmamalı, 
ətraf mühit zibillələnməməlidir. 
Sənaye və məişət tullantıları nomenklaturunda 100 minə 
yaxın  adda  maddə  vardır  və  onların  yığılmasından  dəyən  ziyan 
yüksək dərəcədə hiss edilməkdədir. Tullantılarla dav 
158 

---

ranmaq şəraiti, onların müəyyən edilmiş ekoloji və təbiəti mühafizə 
qaydalarına  uyğun  olması  ekoloji  sertifikasiyada  əsas  amillərdən 
biridir.  Tullantıların  ekoloji  sertifikasiya  proseduru  onların  bütün 
növlərinə  aiddir:  kənarlaşdırılma,  anbar-  laşdırılma,  emal, 
utilizasiya, saxlama, nəqletmə (daşıma), basdırılma və s. 
Təbii  ehtiyatların  ekoloji  sertifikasiyasına  onların  iş- 
ləmnəsi  (istismarı)  dövründə  ehtiyac  yaranır.  Çünki  təbiətdən 
istifadə prosesində ətraf mühitin çirklənməsi təhlükəsi ortaya çıxır. 
Belə  hallarda  ekoloji  sertifikasiya  müqavilələrində  və  təbiətdən 
kompleks  istifadə  lisenziyalarında  təsbit  edilmiş  ekoloji 
təhlükəsizliyə tələblər artırılmalıdır. 
Ekoloji  sertifikatlaşma  sistemi  təbiətdən  istifadədə 
iqtisadi  həvəsləndirmənin  vasitələrindən  biri  olmalıdır.  Ekoloji 
sertfikasiya  dövlət  lisenziyasının  verilməsi  rnəsələsinə  baxılarkən 
əsas  götürülməlidir  və  təbiətdən  istifadə  hüququ  müsbət  həll 
edilməlidir,  eləcə  də  imtiyazlı  kredit  verilməsində  və  vergi 
tutulmasında da sertifikatlar əsas rollardan birini oynamalıdır. 
Ekoloji  sertifikatın  maliyyələşdirilməsi  iki  mənbədən 
həyata keçirilir. Dövlət maliyyələşdirilməsinin qayda və tövsiyələri 
hazırlanarkən,  dövlət  yoxlaması  və  nəzarəti  aparı-  larkən,  dövlət 
reyestri  əsnasında  həyata  keçirilir.  Məcburi  ekoloji  sertifikasiya 
üzrə  işlərin  ödənilməsi  sifarişçi  tərəfindən  aparılır  və  bu  məbləğ 
məhsulun maya dəyərinin üstünə gəlir.