Filologiya fakulteti

M ashq.  Gaplarni  o‘qing.  Sifatlarni  topib,  tuz ilis higa  ko‘ra  turini 

aniqla ng.  

1.  Bunda y  tinc h,  ma’sud  da mla rda  uni  qog‘oz -qa la m  o‘z iga  

tortardi  (P.Q. )  2.  Bu  s hifoba xs h  s uvning  topilga niga  ha li  bir  yil  ha m 

bo‘ lga ni  yo‘q  (O.Y.)  3.  U  pa xta  is hi  naqa dar  og‘ ir  e ka nini,  a yniqsa  

kuzda  te rim  pa ytida,  yo  s hu  qa ri  barc ha ning  tinkas ini  quritis hin i 

ya xs hi  bila di  (O.Y.)  4.  Tez yura r  lift  qus hda y  ye ngilgina  uc hib,  

Rasulni 

bir 

z umda 

to‘rtinc hi 

qavatga 

olib 

c hiqdi 

(O.Y.).                     

5.  Direktorimiz  biz ni  ta g‘ in-da  yuks ak-yuksak  za fa rlar  sari  c horla ydi 

(T.M.)  6.  Go‘ yo  Yus ufbek  ha m  o‘zidek  bir  qonxo‘rga  bir  zolimga  

ayla ns in  e mis h  (A. Qod. )  7.  Qa nc ha  toza  va   musa ffo,  fara hba xs h,   zebo,  

ey,  oda mz od,  ibrat  olgin  yulduz lardan  se n  (M.Sh. )  8.  Shu  sokinlikni 

buz ib,   qa ydadir  kuc hli  portlas h  bo‘ldi.   Uning  da hs hatli  ovoz i  tog‘  

ko‘kra giga   qada lib  aks -sado  qa ytdi  (S. A.)    9.  Xus hka yfiyat  oda m 

uc hun tong  otis hini  kuzatis hda n  za vqliroq  yumus h  yo‘q (T.Ma l. ). 

Mashq.  Ga pla rni  o‘qing.  Qo‘shma,   murakka b  va   juft  s ifa tla rni 

topib,  ula rni  uc h  ustunda  yoz ing.  

---

 

61

1.  Ba la nd  parvoz  so‘z la ringiz  ko‘ nglimga  z ig‘ ir  yog‘ ida y  urdi 

(O.)  2.  Es hik  oc hilib  ye tti-sakkiz   yosh-qa ri  de hqonlar  hujra ga  kirdila r 

(O.)  3.  Zumrad  yo‘ lning  pas t-ba la ndida n  e htiyot  qada m  tas hlasa-da ,  

qoqila-s uqila  bora r  edi  (O.)  4.  U  sodda roq,  qo‘polroq  kiyinga n,  

baqbaqas i  qo‘sh  qa vat  os ilga n,  ke ng  ya g‘ rinli,  mitti  ko‘z la ri  a yyor,  

ka lta  to‘ rva  soqolli  olt mis h  yos hlardagi  kis hi  (O.)  5.  Siyra k  ma llara ng 

soc hla ri  kec hki  s haba dada  hurpa ygan,  ko‘ m-ko‘k  ko‘z la ri  ha yra tda n 

cha qna ga n  (O.Y.).  6.  To‘rda gi  kic hkina  es hik  oc hilib  ic hkarida n  to‘ la  

yuz lik,  o‘s iq  qos hliq,  og‘ ir  qa ra g‘ uvc hi  ko‘z lik,  s iyrak  s oqol,   o‘rta  

bo‘ yluq,  ustida n  kimxob  to‘n  kiyib,  be liga  qilic h  os qa n  qirq  bes h 

yos hla r  c ha mas ida  bir  kis hi  ko‘rindi  (A.Qod.).  7.  Me n  ota mga  

ja nna tmakon  Shohruh  M irz oga  Ka ma rbasta  o‘ g‘ il  bo‘ ldim  qirq  yil 

muttas il    (M. Sh.).  8.  Endi  u  ya la ng  oyoq  ta nini  oftob  kuydirga n  s ho‘ x,  

olov  bola  e mas,  soc hla ri  oqa rga n,   ha yotning  ac hc hiq-c huc hugin i 

totga n  Tolibjon  edi  (S. A.).   9.  Ha yitali  oqsoqol  c ho‘rtkesa r  bir  so‘z li 

edi  (T.Ma l. ).  10.  Sinf  ra hba ri  o‘quvc his ining  s og‘-sa loma t  eka nin i  

bilib,  ko‘ ngli  tinc hidi  (T.Ma l.).   11.  Hokim  qulog‘ iga  bir-ikk i 

cha linga n  Sa ritepa  qis hlog‘ i  ha m  s hu  soyning  o‘ng  tomonida  bo‘ lib,  

o‘n-o‘ n  ikkita gac ha  pastu ba la nd tomla rda n  ibora t edi (M. ).  

O‘quvc hila rning  qo‘shma  so‘z la r  bila n  ta nis htiris h  va  ularning 

savodxonligini  os hiris h  uc hun  turli  o‘yinla r,  bos hqotirma   va  tarqa tma  

ma te ria llarda n  ha m  foyda la nis h  o‘rinli  bo‘ ladi.  Masa la n olmos hla rning 

tuz ilis higa  ko‘ra   turla rini  a niqlas hda  quyida gi  te r ma  mas hqda n 

foyda la nis h  mumkin.  

Mashq.  Gaplarni  o‘qing.  Olmos hla rni  topib,  tuz ilis higa  ko‘ra  

turlarini a niqla ng.  

1.  Kec hqurun  ga vjum  bo‘ ladiga n  ko‘c ha la r  hoz ir  a lla nec huk 

jimjit.  (P.Q.)  2.  -O‘z ida  tura ve radi.   Hec h  kim  te gma ydi.  (S. A.)  3.  U 

ana  s hu  bepoyon  ye rla rning  c hin  e ga si  s ifatida  uz oq-uzoqla rga  se vinc h 

va  iftixor  bila n  te rmildi  va  bu  yerla rni  o‘z las htirib,  ba g‘ri  to‘ la  

---

 

62

xaz ina ni  oc hmoq  uc hun  qa nc ha  -qa nc ha  me hnat  zarurligi  to‘ g‘ris ida  

xa yol  s urdi.  (Sh.R.)  4.  Uni  ya xs hi  kiyinga n,  a lla na rsas iga  ma g‘ rur 

bo‘ lga n  bir  nec ha  kis hi  o‘rab oldi.  (A.Q. ) 5.  -Gul se kin -sekin s o‘ ladi,  

sekin-sekin  go‘za lligini  yo‘qota di,  keksara  bora diga n  ko‘ ngilda  hec h 

qac hon  so‘ lga n  bo‘ lib  ko‘rinma ydi.   (A.Q.)  6.  Az izjon  hec h  qa nda y 

ilmiy  asos ga  s uya nma ga n  holda   pa xtac hilikka  yovvoyi  pus hni 

kirit moqc hi.  (O‘.U.)  7.  U  hec h  nima   de ma y  s hu  turga nic ha    qa rab 

tura verdi.  (M.)  8.  Ka mpir  qiz iga  javob  topolma di,  a lla nima lar  deb 

po‘ ng‘ illab 

sa vatda gi 

za g‘ ora larni 

yoyib 

qo‘ ydi-da, 

os hxona  

yig‘ is htirga ni  ke tdi.  (O. )  9.  Shu  ma ha l  kimdir  uning  otini  a ytib 

cha qirib  qoldi. (Sh. )  10.Sizs iz  ke lajak  yo‘q,  s iz  a xir  xa lqning  ming 

yilini ko‘raja k qaroqla ris iz. (G’.G’.) 

Shuningdek, 

qo‘s hma 

so‘zlarning 

bos hqa 

a ndoza la rda gi 

ko‘rinis hlarini  ha m  yuqorida  qa yd  qilga n  lisoniy  qolipla r  asos ida  

o‘rga nis h,  ilmiy  as os las h,  o‘zbek  tilining  ma teria lla ri  yorda mida  

da lillas h  tils hunos lik  rivojida   katta  aha miyat  kasb  etis hi,  bu  ja ra yonni 

ke hg  ja moatc hilik  tomonida n  e’tirof  etis hida,  tilning  us hbu  sohas ining 

ya nada oydinroq ta raqqiy etis hida  muhimdir.                                                   

---

 

63