Paleografiya yordamchi tarix fani

                                       

                                       

                                                         45 

---

       Uchinchidan,  yuqorida  ta`kidlanganidek  paleografiyaning  fan  sifatida 

shakllanishi  XVIII  asr  boshlariga  to`g`ri  keladi.  Bu  davrda  Fransuz  paleografiya 

maktabi bu fanga katta hissa qo`shadi. Paleografiya fan sifatida XVIII asr boshlarida 

shakllangan bo`lsada, uning ildizlari juda qadim zamonlarga borib taqaladi. Chunki, 

inson  o`zaro  fikr  almashinishni  boshlagan  davrdan  boshlab  bu  fanga  ehtiyoj 

sezilgan.  Qadimgi  davrlarda  ham  yozuvlarning  turlari,  ularni  ifodalashda 

ishlatilinadigan  belgilar,  siyoh  turi,  yozuv  tushiriladigan  buyum  va  boshqalarni 

o`rganish bilan shug`ullanadigan maxsus mutaxasislar mavjud bo`lgan. Paleografiya 

fan sifatida G`arbiy Yevropa (Fransiya) da vujudga kelgan bo`lsada, uning keyingi 

tarqqiyoti bevosita rus paleografiya maktabi va uning namoyaondalari bilan bog`liq. 

Ular yaratgan asarlar va o`rgangan yozuvlar paleografiya faniga katta hissa  o`shgan. 

Tadqiqotchilar  o`z  ilimiy  izlanishlarining  mahsuli  bo`lmish  shu  davrgacha 

o`qilmagan yozuvlarning deshifrovkasini xalq ommasiga e`lon qilib kelishmoqda. 

        To`rtinchidan, Markaziy Osiyo hududlarida yozuv tarixi juda qadim davrlarga 

borib taqaladi. Hududdagi ilk yozuv sifatida biz Issiq Qo`rg`onidan topilgan yozuvni 

aytishimiz mumkin. Keyinchalik mintaqa hududiga oromiy yozuvi kirib kelib, ining 

asosida  turli  xil  yozuvlar  shakllanadi.  Jumladan,  qadimgi  Xorazm  yozuvi,  boxtar 

yozuvi,  so`g`diy  yozuv,  parfiyoniy  yozuv,  turkiy  runik  va  boshqalar.  Bu 

yozuvlarning  har  bir  ma`lum  davrlarda  qo`llanilgan.  Bundan  tashqari  Markaziy 

Osiyo  hududida  o`z  hukmronligini  o`rnatgan  davlat  ham  o`z  yozuvlarini  hamda 

tillarini  joriy  etishga  harakat  qilishgan.  Markaziy  Osiyo  paleografiyasi  turli  davr 

olimlari tomonidan jumladan rus olimlar tomonidan yaxshi o`rganilgan. Mintaqada 

mavjud  bo`lgan  yozuvlar  qayd  etilgan  qo`lyozma,  toshbosma,  bitiktoshlar  ham 

olimlarning diqqat markazidadir. Davlatchilikning muhim belgilaridan biri bo`lgan 

yozuv namunalarining topilishi ham Markaziy Osiyo davlatchiligining qay darajada 

qadim  tarixga  oid  ekanligini  ko`rsatib  beradi.  Buning  yaqqol  misoli  sifatida 

Qozog`istonning  Olmaota  shahri  yaqinidagi  Issiq  qo`rg`oni  sak  shahzodasining 

qabridan topilgan kumush idish sirtiga tushurilgan yozuvning topilishi ham mintaqa 

                                                             46 

---

hududida mavjud bo`lgan Sak davlat uyushmasining tarixi haqida ma`lumot beradi 

(mil.avv. I – ming yillik). Zero, tarixdan ham ma`lumki, o`z yozuvlariga va tiliga 

ega  bo`lgan  hududlarda  albatta  davlatchilik  an`analari  qadim  zamonlarga  borib 

taqaladi. 

       Albatta  turli  davr  tadqiqotchilari  tomonidan  palegrafiya  fan  sifatida 

shakllanishidan  oldingi  davrlarda  ham  yozuvlar  ustida  tadqiqotlar  olib  borilgan. 

Qadimgi  yozuvlarni  o`rganish  orqali  insoniyatning  qadim  tarixiga  doir  turli 

qimmatli  ma`lumotlar  ilmiy  muomalaga  chiqarilgan.  Ya`ni  birgina  yozuv  orqali 

bildirilgan fikr-mulohaza va tadqiqotlar kishilik jamiyatida katta rol o`ynagan. Shu 

sababli  ham  oliy  o`quv  yurtlarida  yordamchi  tarixiy  fanlar  alohida  fan  sifatida 

o`rgatiladi.  Bu  fanning  ajralmas  qismi  hisoblanga  paleografiya  sohasi  ham  ushbu 

dasturga kiritilgan bo`lib, talaba yoshlar bu sohani puxta egallashlari uchun maxsus 

soatlar ajratilgan. Zero, birinchi prezidentimiz I.A. Karimov aytganidek, “Tarixiy 

xotirasiz – kelajak yo`q” tarixni o`rganish uchun esa albatta qadimgi va hozirgi davr 

yozuvlarini va ular orqali ifodalangan fikr-mulohazalarni o`rganish lozim.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                            47 

---