ZabiTƏ teymurlu

3.2.   Hərəkət bildirən sözlər 
Azərbaycan dili dialektlərindəki feillərin tədqiqatı nəticəsində, 
türk ədəbi dilində də işlənən feillərin ümumi mənzərəsini aydınlaş-
dırmaq mümkündür. Türk dillərinin feilləri daha çox areal təşkil et-
mək baxımından fərqlənir. Bu dillərdə hətta bir dil üçün səciyyəvi 
olan, başqalarında müşahidə olunmayan feillərə də rast gəlmək olur 

---

Azərbaycan dilinin dialekt leksikası 

 
93
 

 
(danışmaq, konuşmak və s.) (66, 63). Türk və Azərbaycan dillərində 
ortaq istifadə olunan feillər də az deyildir. Lakin bəzi feillər tama-
mən fərqli məna daşıyır: Azərbaycan dilində saxlamaq, türk dilin-
də durdurmak; Azərbaycan dilində durmaq, türk dilində kalkmak; 
Azərbaycan dilində yatmaq, türk dilində uyumak; Azərbaycan dilin-
də uzanmaq, türk dilində yatmak; Azərbaycan dilində düşmək, türk 
dilində inmek; türk dilində düşmek, Azərbaycan dilində yıxılmaq. F. 
Zeynalovun qeyd etdiyi kimi Azərbaycan dilində danışmaq, türk di-
lində konuşmak (türk dilində danışmak sözü “məsləhət almaq” mə-
nasında işlənir). Azərbaycan dilində vaxtilə işlənmiş bir sıra feillər 
artıq arxaikləşərək istifadədən qalmışdır. Azərbaycan dili dialekt-
lərində bu növ feilləri aşağıdakı kimi səciyyələndirmək olar: 
Ağırramax. Azərbaycan dilinin Cəbrayıl, Xanlar, Şəmkir şivələ-
rində “hörmətlə qəbul etmək” mənasında işlənir. Məsələn: sən qonax 
gəleysiη, soηra gedif deysiη kin, məni yaxşı ağırradılar  (Xanlar)  (7, 
14). Bu söz ağır (əziz, qiymətli, dəyərli, hörmətli) sifətindən düzəl-
mişdir (53, 72). 
Türk ədəbi dilində bu söz (ağırlamak) “qonağı hörmətlə qəbul 
etmək, hər cür ehtiyacını qarşılamaq” mənasını ifadə edir: Jülide`nin 
onları ağırlaması lazım (R.N.Güntekin) (68, 41). 
“Divanü lüğat-it-türk” əsərində ağırlar-ağırlamaq leksik vahid-
lərinin başqasına iltifat edən hər adam üçün “əzizləmək” mənasında 
belə deyildiyi qeyd olunub: Tənqri məni ağırladı Tanrı mənə kərəm 
qıldı (41, 320).  
Axtarammağ. Azərbaycan dilinin Dərbənd dialektində “çevril-
mək, qəzaya uğramaq (maşın, traktor və s.)” mənasını ifadə edir: 
Tabasaran yulində sovxozun tiraxturi axtarammişdi (7, 17).  
Türk ədəbi dilində aktarmak leksik vahidinin “bir yerdən, mə-
kandan və ya qabdan digərinə daşıma” mənası var (75, 33): Dışarıda 
bir yarım tenekede elleme kömürü yanıyor. Recep bunu ocağına akta-
racak (Burhan Felek); Birbirini anlamaz hâle gelmiş kuşakların bir-
birine aktaracakları bir şey olmaz (Burhan Felek) (68, 83). Qədim 
türkcədə aktarmak sözü “yüksəlmə, yer dəyişdir-mə” mənalarını da 
ifadə edib (80, 21). Axtarmaq sözü “Kitabi-Dədə Qorqud” abidəsin-
də də öz əksini tapır: Baybörə bəg aydır: “Mərə, mənim oğlım başmı 

---