ZabiTƏ teymurlu

Zabitə Teymurlu 

 
80
 

 
da “inkişaf etməmiş, boy atmamış, zəif” mənaları da qeydə alınıb: 
...Təbiət sanki qəsdən bir az uzaqda xəstə və cılız qol-qanadlı, küskün 
budaqlı iki-üç söyüd ağacı yaratmışdı (A.Şaiq) (10, 411). 
Cıl-z (təqlidi səs) sözündən cılız (məna genişləməsi ilə: çox güc-
süz, çəlimsiz, natamam) sözü əmələ gəlmişdir. Türkcədə söz əvvə-
lində [c] səsi yoxdur, ancaq bəzi şivələrdə təqlidi səs bu yetərsizli-
yi aradan qaldırır (türk dilində olduğu kimi): cız, cır, cur, cuz, car, 
cor və b. Cılız sözünün ıclız şəklində söyləndiyi fikri də qeydə alınıb. 
Türk ədəbi  dilində cılız sözünün cılızlaşmak, cılızlaştırmak, cılızlık 
şəkilləri də işlənir (78, 119). 
 Cıvığ. Bu söz Azərbaycan dilinin Yardımlı şivəsində “söz-sax-
lamayan, ağzıboş” mənalarını ifadə edir: Qardaşı çox cıvıxdu, ağzın-
da söz saxlamey (7, 77). 
Türk ədəbi dilində cıvık leksik vahidi məcazi olaraq “qeyri-cid-
di, yersiz zarafatlar edən” məcazi mənasında işlənir: Cıvık bir sarhoş 
tebessümü ile güldü (Yakup K. Karaosmanoğlu); Onu bu-günün cıvık, 
miskin, eğri büğrü nesri ile konuşturmak ihânetlerin en büyüğü değil 
mi? (Cemil Meriç) (68, 487).  
Cudam. Bu leksik vahid Azərbaycan dili şivələrində (Baş-keçid, 
Borçalı, Qazax) “ağılsız” mənasında işlənir. - Cudam adam düşünmə-
dən danışar (Borçalı) (7, 81). 
Cudam leksik vahidi türk ədəbi dilində “insanlığını itirmiş, mə-
dəniyyətsiz,  bacarıqsız,  səfil”  məcazi  mənalarında  işlənir:  “Adam 
değil cudam.” Velâkin bu adam onları adam edeceğine cudam ediyor 
buyurdun. Ne etmişiz de cudam etmişiz (Reşat N.Güntekin); Okuyup 
cudam olacağına sırım çek de adam ol (Bayram Yüksel) (68, 501).  
Danğalax. Azərbaycan dili şivəsində (Şuşa) “kobud, tərbiyəsiz” 
mənasında işlənir: Səniη bu oğluη çox danğalaxdı (7, 115).  
Türk ədəbi dilində dangalak leksik vahidi “kobud və səfeh” mə-
nasını ifadə edir (75, 250): Hay, sen kimi kime vurduracaksın danga-
lak! (Mustafa N.Sepetçioğlu) (68, 628). İ.Z.Eyuboğluna görə, danga-
lak sözü dang sözündən dang-a-lak>dangalak (mənasız, yersiz söz-
lər söyləyən, danq-dunq edib duran; məna genişləməsi ilə anlama 
qabiliyyəti yaxşı inkişaf etməmiş biri) şəklində inkişaf yolu keçmiş-

---