taqsimlanishini tushuntirish uchun kvant nazariyani yaratdi. Bu nazariyaga
bo`linmaydigan porsiyalar bilan chiqadi. Nurning bu eng kichik porsiyasi kvant
deb ataladi va uning kattaligi tarqalayotgan nurning tebranish chastotasiga bog`liq
kvantlangan orbitalar bo`ylab aylanadi. Bunda harakat miqdori momenti (mvr)
16
uzoqroq orbitadan yadroga yaqinroq orbitaga o`tsa u yorug`likning bir kvantiga
teng energiya chiqaradi. Bu kvantning kattaligi quyidagi formula bilan aniqlanadi.
Ye=h
=E
uzoq
-Ye
yaqin
Shunday qilib, Borning vodorod atomini tuzilish nazariyasi yuqorida aytilgan
2 postulatga asoslanadi.
Agar atomning energiyasi minimal qiymatga ega bo`lsa, elektron yadroga eng
yaqin orbita bo`ylab harakat qiladi; atomning bu xolatini g`alayonlanmagan xolat
deyiladi. Qo`shimcha energiya qabul qilgan atom esa g`alayonlangan xolatga
o`tadi. Binobarin, g`alayonlangan atomning energiyasi g`alayonlanmagan
atomning energiyasidan ortiqdir. Lekin atomning g`alayonlangan xolati nixoyatda
qisqa muddatli. U sekundning yuz milliondan bir ulushiga qadar o`z vaqt davom
etadi.
N. Bor nazariyasi vodorod atomi spektrining turli soxalaridagi ayrim chiziqlarning
hosil bo`lish sababini aniq tushuntirib berdi. Lekin Bor nazariyasi kamchiliklardan
xoli emas. N. Bor nazariyasiga muvofiq elektronlar bir orbitadan 2- orbitaga
o`tganda energiyaning o`zgarishi spektr chiziqda aks etadi. Biroq spektrlarni
sinchiklab tekshirish ularni yanada murakkab tuzilganligini ko`rsatdi. Spektr
chiziqlarning har qaysisi bir-biriga yaqin turgan ikki chiziq - dubletdan, dubletlar
esa bir-biriga juda yaqin turgan bir necha yuldosh chiziqlardan iboratligi
tasdiqlandi. Ko`p elektronli atomlarning spektrlarida shunday spektr chiziqlar
ko`rsatiladiki ularni elektronning bir orbitadan 2- orbitaga utishi bilan tushuntirib
bo`lmasdi. Bor nazariyasi spektrdagi bu murakkablikni izoxlab bera olmadi. Bor
nazariyasiga birinchi o`zgarishlarni nemis olimi Zommerfeld kiritdi. Uning
fikricha, elektronlar faqat doiraviy orbita bo`ylab emas, balki, ellipslar bo`ylab
ham harakat qilish mumkin. (5-rasm)
Dostları ilə paylaş: